Liefdevol

In Zutphen nemen we de ‘Oude IJsselbrug’ over de rivier. Het water staat hoog. Vandaag wordt er veel regen verwacht rond het middaguur. We gaan het zien. Misschien valt het mee.

We volgen een fietspad door de Rammelwaard. We herinneren ons hoe we hier met onze kinderen fietsten in de snikhete zomer van 2005. Ik weet nog dat we een ruïne zagen liggen in een bocht van de IJssel. Iemand vertelde toen dat kasteel De Nijenbeek bewoond werd door een barones die geen vreemden op haar grond duldde. Ze wilde geen pottenkijkers. Ze wilde vrijheid in haar achtertuin. Het was vast een leuk verhaal om de kinderen te boeien.

Het doemt opnieuw voor ons op. Op Landgoed De Poll. Sinds de Tweede Wereldoorlog is de donjon – een middeleeuws versterkte woontoren –  een ruïne die steeds meer in verval raakte. Het was aanvankelijk neergezet als zelfstandig bouwwerk en werd in de veertiende eeuw uitgebreid met een ommuurd kasteelplein en een voorburcht. Vanwege regelmatige overstromingen van de IJssel werd dit verhoogd gebouwd. Er ontstond een kasteel waarvan de donjon als laatste toevluchtsoord diende.

Er zijn heel wat oorlogen en conflicten uitgevochten in het verleden. Een vesting ontstond uit bittere noodzaak. Je moest je immers beschermen tegen mogelijk vijandelijke invallen. Want die kwamen nogal eens voor als middel om gebieden of strategische punten in handen te krijgen. Na veel Gelderse oorlogen heeft De Nijenbeek ook als toneel gediend in de strijd tegen de Spanjaarden tijdens de 80-jarige oorlog.

Die oorlog tegen de Spaanse overheerser werd ook wel een godsdienstoorlog, vrijheidsoorlog of burgeroorlog genoemd. De namen van Willem van Oranje, Philips II, de hertog van Alva, en de geuzen zijn er onverbrekelijk aan verbonden. Gedurende 80 jaar werd het gebied dat nu onderdeel is van Nederland, België en een stukje van Noord-Frankrijk geteisterd door Spaanse en Staatse troepen. Van beide kanten werd buitensporig veel geweld gebruikt. Het werd daarom ‘een vuile oorlog’ genoemd.

De eis van godsdienstvrijheid lag aan de basis van het conflict. De protestanten wilden hun geloof in vrijheid kunnen belijden, maar daar wilde Philips II, koning van Spanje en landsheer der Nederlanden niets van weten. De protestanten – de volgelingen van Calvijn of Luther – waren in zijn ogen ketters die moesten worden uitgeroeid. De brandstapel moest hun lot worden.

De hertog van Alva kwam orde op zaken stellen. Het liep compleet uit de hand. In een van de rijkste gebieden van Europa golfden de oorlogshandelingen op en neer. Steden werden belegerd, ingenomen en geplunderd. Het platteland gebrandschat (afgeperst onder dreiging van brandstichting), boeren en burgers mishandeld, verkracht en tot slot aan de spies geregen. Tolerantie voor de anders-gelovigen was er niet. Het was een tijd van extremen, van pijn, vuur en geweld.

Een Spaanse historicus bekijkt het lange conflict door de ogen van de zuiderlingen die het klimaat in het noorden vervloekten. Het was er altijd koud, nat en guur. Zelfs de sterren aan de Hollandse hemel trilden van de kou. De Spanjaarden hadden uiteindelijk geen keuze meer want de oorlog had Madrid heel veel ellende en geld gekost maar niets opgeleverd. Ons heeft het uiteindelijk een eigen land opgeleverd. Onze identiteit is er mede door gevormd. 

In de tweede helft van zeventiende eeuw dreigde De Nijenbeek verwoest te worden door Franse troepen tijdens de Frans-Nederlandse of Hollandse Oorlog.  Frankrijk en Spanje waren met elkaar in oorlog. De Republiek der Verenigde Nederlanden verleende steun aan de Spanjaarden, waardoor ze zich de woede van de Fransen op de hals haalden. Lodewijk XIV van Frankrijk keerde zich tegen de Zuidelijke Nederlanden. Hij wilde de Republiek isoleren en overwinnen om ook de Zuidelijke Nederlanden in te palmen. Toenmalig eigenaar ambtsjonker Johan Thomas van Steenbergen had geluk en kreeg een vrijstelling (sauve-garde) van de Franse generaal de hertog van Limburg omdat hij katholiek was. Koning Lodewijk was namelijk een absoluut vorst die alle macht had en boven de wet stond. Hij wilde natuurlijk dat zijn geloof, het katholicisme, ook de godsdienst van heel ons land zou worden.

In Nederland was er na de 80-jarige oorlog al wel iets meer tolerantie ten opzichte van andere godsdiensten ontstaan. Iedereen mocht er namelijk een eigen geloof aanhangen zonder dat men erom vervolgd kon worden. In tegenstelling tot veel andere landen waar maar één godsdienst was toegestaan. Maar er was nog wel een hoofdgodsdienst die als enige ópenlijk mocht worden uitgeoefend. Er ontstonden daarom schuilkerken (schuurkerken of huiskerken) die aan de buitenkant niet als kerkgebouw zichtbaar mochten zijn. Ten tijde van de Republiek der Verenigde Nederlanden gold dit voor rooms katholieken, oudkatholieken, remonstranten, lutheranen en doopsgezinden.

Wij vinden godsdienstvrijheid heel vanzelfsprekend nu. Maar ze is zwaar bevochten. Godsdienst heeft nu nog maar een kleine betekenis in de kantlijn van onze samenleving. Maar de vrijheid om spiritualiteit op een persoonlijke manier te beleven is er na de ontkerkelijking des te meer. Want daar blijkt wel degelijk behoefte aan te zijn. Het televisieprogramma ‘Boeddha in de polder’ heeft daar oog voor.

In de laatste weken van de Tweede Wereldoorlog was er een eenheid van de Duitse Wehrmacht in De Nijenbeek gelegerd, die door Canadese bevrijders met een granaatbeschieting verdreven werd. Dit bracht grote schade toe. Sindsdien is de toren in verval geraakt. Pas in 2015 zijn consoliderende werkzaamheden uitgevoerd om het proces van verval te stoppen en dreigende instorting te voorkomen. De ruïne is toekomstbestendig gemaakt. De historische overblijfselen vormen nu een onlosmakelijke eenheid met het IJssellandschap.

Ik pak mijn telefoon en zoek de playlist in Spotify op waarin ook nummers van ‘Snelle’ staan. Van zijn nieuwste album. Ik zoek het nummer ‘De Overkant’ op en stop mijn telefoon terug in de achterzak van mijn wielershirt. Hardop zingen we mee:

“Het is stil hier aan de overkant
Maar ik kom hier vandaan
Waar je fiets gewoon nog open langs
De weg kan blijven staan
En af en toe dan kan de smaak van de stad me nog verleiden
Maar vertellen m'n gedachten dat ik hier had moeten blijven, want
Ver weg van alles daar is iedereen dicht bij me
En het is waar wat ze zeiden, het is stil hier aan de overkant
Hier is geluk nog heel gewoon en de lucht verdomd schoon
Het is stil hier aan de overkant”

Er staat een behoorlijk diepe plas water op het fietspad. We trekken de benen omhoog en rijden er spetterend doorheen. Even verderop bij fiets- en voetveer ‘Dommerholt’ stappen we af. Er staan meer mensen te wachten. Boven Gorssel – de geboorteplaats van Snelle – kleurt de lucht steeds donkerder. Een vriendelijke meneer heeft buienradar geraadpleegd en zegt dat de regen om ongeveer twee uur gaat vallen. Dan hebben we nog ruim twee uur de tijd om droog verder te trekken. We springen snel weer op de fiets als we aan de overkant zijn.

Bij Deventer zien we een prachtig diepdonkere lucht boven de IJssel hangen. In onze rug schijnt de zon nog steeds. Het blijkt de laatste stuiptrekking. Want even later vallen de eerste regendruppels. Het is twee uur. Buienradar had het goed voorzien.

Echter in het dorp Wijhe wordt het alweer droog en breekt de zon opnieuw door. We wagen ons dan toch nog maar even op een terras zonder parasols voor een uiterst welkome koffiepauze. Misschien valt de regen elders.

Maar even buiten de dorpskern van Wijhe wordt de lucht opnieuw heel erg donker. Voor ons liggen minimaal 7 kilometers IJsseldijk en uiterwaarden zonder enige vorm van beschutting. Daar willen we ons niet tot op de draad nat laten regenen. Ik zie een overhangend schuurdak waaronder we kunnen schuilen. Mijn vrouw vraagt zich af of dit niet wat te vrijpostig is maar ik zeg “ben je gek” en sta al dicht tegen de schuurmuur aan met mijn fiets.

Aan de andere kant van de heg zegt een man dat ik wel aan zijn kant van de afscheiding mag komen schuilen. Hij haalt er met zijn zoon motoronderdelen uit elkaar om te repareren. Ze maken juist hun handen schoon omdat er een F1 wedstrijd op punt van beginnen staat als ik achterom loop. Misschien kan Max Verstappen de GP van Hongarije winnen vandaag. De mannen haasten zich naar binnen terwijl ik op een van de stoelen aan de grote houten tafel onder het afdak ga zitten. Mijn vrouw komt nu ook het lange tuinpad oplopen met de fiets aan haar hand.

Op dat moment begint het te regenen. De vrouw des huizes waagt nog snel de oversteek vanaf het huis en komt vragen of wij misschien koffie willen. Even later komt ze met drie mokken koffie en zelfgebakken cake bij ons zitten. Op dat moment klettert de regen naar beneden. We hebben een leuk gesprek en ontdekken dat de man uit Montfoort komt en de naaste buren vroeger in Haastrecht gewoond hebben.

Ze vertelt over de kinderopvang aan huis waar kinderen volop de ruimte krijgen om buiten in de tuin te spelen. Er staat een kleine oude caravan op het terrein waarin de kinderen al wekenlang aan het spelen zijn dat ze op vakantie gaan. Wat een leuke enthousiaste mevrouw.

Enkele jaren geleden stonden we – tijdens het fietsen van het Fietserpad – in Twente te schuilen onder een carport voor een enorme hoosbui. Binnen zeer korte tijd stonden de straten blank tot aan de stoeprand. Het was ten tijde van de hittegolf in 2018. De bewoners kwamen thuis en troffen ons aan op hun terrein. Ze twijfelden geen moment en nodigden ons direct uit om wat te komen eten en drinken bij hen in huis. Wat een vertrouwen en vriendelijke gastvrijheid.

Eergisteren was het precies vijfentwintig jaar geleden dat de vijftiende Elfstedentocht gereden werd. Er waren niet genoeg slaapplaatsen in de Friese hotels om aan iedereen onderdak te kunnen bieden. Gisterenavond kwamen enkele mensen aan het woord die rijders van de tocht toen een gratis overnachting en maaltijden hadden aanboden. Vriendelijkheid en gastvrijheid waren er zo vanzelfsprekend.

Wat zei Carel ter Linden ook alweer? In zijn ogen is God een geestelijke werkelijkheid van liefde, trouw, recht, barmhartigheid, woede over onrecht, vergeving, verzoening, … En die werkelijkheid kan alleen door de mens gestalte krijgen, belichaamd worden. Zo kan liefde uit zichzelf niets tenzij ie wordt opgepakt door iemand die liefdevol handelt.

Voor mij zijn vriendelijkheid en gastvrijheid uitingen van liefde voor de medemens. Het werd vandaag weer even werkelijkheid voor ons. Ontzettend bedankt!