Zin of onzin

We worden wakker op een overnachtingsadres in Rhenen. In een losstaand luxe gebouw van twee etages dat speciaal gemaakt is om meerdere kamers voor logés te kunnen hebben. Als in een hotel. Achterin de enorme tuin, van een enorme bungalow, naast de enorme vijver.

Gisterenavond werden we verwelkomd door een meneer in net kostuum. Vandaag wordt het ontbijt voor ons klaargezet door een mevrouw in chique kleding. De haren onberispelijk in model geföhnd. Inclusief de perfect aangebrachte make-up kan ze zo in een glossy tijdschrift poseren.

Er is een beetje afstand tussen de gasten en hen. Maar aan alles merk je dat ze zich dienstbaar willen opstellen. Ze lopen af en aan met warme broodjes, vers beleg en kannen met dranken. Ze voeren gesprekjes die wat geforceerd overkomen. Ze doen enorm hun best en dat wordt heus gewaardeerd.

Hun rijkdom is hen vast niet aan komen waaien. Ze hebben ongetwijfeld een werkzaam leven lang hard gewerkt om deze welvaart te bereiken. Nu ze met pensioen zijn, lijken ze een heel andere manier te hebben gevonden om inhoud aan hun leven te geven. Dienstbaarheid en gastvrijheid voeren ze thans hoog in het vaandel. Een uiting van naastenliefde waarmee de deugd caritas gestalte krijgt.

In mensenlevens zie je verschillende fasen. Ik beperk me tot drie ervan. Eerst is men vooral gericht op de ontwikkeling en ontdekking van zichzelf. Daarna wil men zich toewijden aan het eigen gezin of een bijzondere doelgroep of belangrijke taak. En tenslotte wil men graag dienstbaar zijn aan de maatschappij. Deze fasen lopen geleidelijk in elkaar over. Op verschillende momenten in het leven is men (weer even) erg op zichzelf gericht. Afhankelijk van gebeurtenissen die in het leven plaatsvinden of hebben plaatsgevonden in het verleden.

Grote of kleinere persoonlijke crises zorgen regelmatig voor een levenswending. Ingrijpende of levensveranderende omstandigheden kunnen tot nieuwe inzichten of groeiende bewustwording leiden. Het zijn momenten die een omslag teweeg brengen of tot opvallende keuzes in het leven kunnen leiden.

We fietsen vandaag over en langs de Utrechtse Heuvelrug. De vlakke provincie Utrecht wordt in tweeën gedeeld door een lange keten van heuvels. De Grebbeberg bij Rhenen en de Amerongse Berg bij Amerongen zijn er twee van waar wij mee te maken hebben. Of we nu willen of niet.

Naast het fietspad ligt een prachtig achttien kilometer lang mountainbike-parcours dat dwars door heuvelachtige bossen tussen Amerongen en Veenendaal gaat. Het kent bijna driehonderd hoogtemeters. De afwisselende route met veel singletracks, brede lange klimmen en leuke uitdagende afdalingen loopt afwisselend over vlakke en heuvelachtige delen van de Utrechtse Heuvelrug. Vanuit alle delen van het land komen mensen naar hier om een grote sportieve uitdaging aan te gaan. We horen enthousiaste kreten afgewisseld worden met zwoegend gehijg en andere uitingen van misnoegen.

Wij zitten er niet zo op te wachten om na de Grebbeberg – die onontkoombaar bleek gisterenavond – ook nog de Amerongse Berg over te moeten gaan met onze bepakking. Wij doen ons best om deze te vermijden, en zoeken er een weg omheen.  Via de schilderachtige dorpskern van Amerongen met de karakteristieke tabaksschuren fietsen we naar de uiterwaarden van de Nederrijn. We gaan niet via de bossen over de Maarnse Berg. Wij zoeken vandaag de weg van de minste weerstand waar andere sportievelingen de heuvels juist als een uitdaging zien.

In de bijlage van de zaterdagkrant las ik een klein artikel waarin een vrouw vertelde dat ze op het VWO haar man al had leren kennen. Ze waren ambitieus en voltooiden allebei keurig een universitaire studie. Geheel volgens de verwachtingen. Het vinden van een goede baan op dat niveau ging vervolgens vrij gemakkelijk. Ze kochten een huis in een goede wijk, hadden twee prachtige auto’s op de oprijlaan staan en stichtten een fijn gezin. Alles ging voorspoedig. Ze ondervonden geen enkele weerstand. Huisje, boompje, beestje; keurig volgens de uitgestippelde route.

Maar de vrouw raakte uitgekeken op dit leven zonder noemenswaardige spanning en uitdaging. Het was allemaal te voorspelbaar geworden. Haar relatie werd saai en inspiratieloos. Het leven voelde ondanks alle voorspoed leeg. Er ontbrak iets. Er ontstond een crisis waarin haar onvrede aan de dag kwam.

Toen ik twaalf jaar was, ontving ik het Sacrament van het Heilig Vormsel. Dat was gebruikelijk in de katholieke traditie. Een van de lezingen tijdens de viering ging over de gelijkenis van de talenten. Het maakte diepe indruk op me. Ik werd erdoor geraakt. Het had iets gewichtigs omdat wij bij de overgang naar de middelbare school ieder ons weegs zouden gaan. Ieder op het eigen leerniveau. Gescheiden van elkaar.

“Jezus vergelijkt het moment waarop de Zoon des mensen komt met een man die naar het buitenland gaat en zijn drie dienaars opdraagt zijn geld te beheren tot hij terug is. Aan de eerste dienaar geeft hij vijf talenten, aan de tweede geeft hij er twee en aan de derde een. Daarna vertrekt hij en gaan de dienaren aan de slag.

Na een tijd komt de man terug. Hij roept zijn dienaren bij elkaar om te horen wat ze met het geld hebben gedaan. De eerste heeft het geld geïnvesteerd en van zijn vijf talenten er tien gemaakt. De meester prijst en beloont hem. De tweede heeft eveneens het geld geïnvesteerd en van zijn twee talenten er vier gemaakt. De meester prijst en beloont hem eveneens. De derde heeft zijn geld begraven, omdat hij bang was dat hij het anders kwijt zou raken en hiervoor gestraft zou worden. Hij graaft het talent direct op en geeft het terug. De meester zegt hem dat hij een slechte, luie slaaf is en geeft zijn deel aan degene die al tien talenten heeft. De onnutte knecht wordt buitengeworpen, waar 'geween en tandengeknars' zal zijn.”

De gebruikelijke interpretatie van de parabel is dat wie goed gebruikmaakt van zijn (geestelijke) vermogens beloond zal worden; maar wie zijn vermogens verkwanselt, zal worden gestraft. Ik heb het altijd wat luchtiger begrepen, zonder het vermaledijde element straf. Ik heb sindsdien altijd met me meegedragen dat het de bedoeling is dat je je talenten ontdekt, benut en inzet in de wereld. En dat het een mens geen goed doet als hij zijn talenten verborgen houdt.

In vrijwel elke moderne organisatie(ontwikkeling) wordt tegenwoordig de nadruk gelegd op het onderkennen van de persoonlijke talenten van de afzonderlijke teamleden, en het gebruikmaken ervan bij teamontwikkeling en het versterken van een professioneel werk- en leerklimaat. Met elkaar kun je grotere hoogten en successen bereiken. Tijdens de schoolleidersopleiding hoorde ik niet anders. In functionerings- en beoordelingsgesprekken is het een belangrijk punt van aandacht om op te reflecteren.

Het louter benadrukken van talentontwikkeling en het nastreven van zo een hoog mogelijke schoolopleiding maakt dat veel mensen toch niet doen wat hen ten diepste raakt en past. Het zorgt er ook voor dat de jeugd op de tenen gaat lopen om aan alle verwachtingen en eisen te voldoen die zij zichzelf zijn gaan opleggen hierdoor.

Zij vinden niet een werkinvulling die hen het best past maar streven naar het maximale en hoogst haalbare omdat dat verwacht wordt. Maar dat geeft uiteindelijk niet het gevoel van diepe tevredenheid. Of geluk zo je wilt.

Nederland koos onlangs de allermooiste liefdeszin. Deze is geschreven door Arthur Japin en luidt: “Dit is het enige wat telt, lieverd, dat iemand meer in je ziet dan je wist dat er te zien was.” Mij doet dit beseffen dat het niet alleen om de sterke kanten en talenten van iemand gaat – want dat is slechts een deel van de totale persoon – maar dat het erom gaat dat iemand er als ‘totale persoon’ mag zijn, inclusief de minder goede kanten of eigenschappen ondanks wat er ook gebeurd is in het leven.

Teveel mensen schrijven zichzelf af omdat ze zelfs niet de successen van anderen maar enigszins kunnen benaderen. Te vaak schrijven mensen anderen af om hun mislukkingen, fouten of ‘anders’ zijn. Dat raakt mij. Ik verdraag het oordelen over anderen heel slecht. Maar het gebeurt echt ontzettend vaak. Kijk maar om je heen en hoor maar wat er gezegd wordt. Of misschien ben jij zelf wel iemand die snel met een oordeel klaar staat.

Mensen die het nodig hebben om te oordelen over anderen lijken dit te doen om zichzelf op te tillen of een ander neer te drukken. Met andere woorden: het is moeilijk voor veel mensen om uit te gaan van de eigen kracht zonder dat daar vergelijkingen met anderen voor nodig zijn.

Nelson Mandela zei in zijn inauguratierede: “onze grootste angst is niet dat we onvolmaakt zijn. Onze grootste angst is dat we mateloos krachtig zijn. Het is ons licht, niet onze schaduw die ons het meest beangstigt.”

Sommige mensen doen wat ze het liefst willen en waarvoor ze het meest talent hebben. Zij durven ermee in het licht te treden. Ik denk aan grote sporters, actrices, zangers, makers van kunst. Je kent er allemaal wel voorbeelden van. Voor hen lijkt de keuze voor de invulling van hun leven soms zo eenvoudig.

Wende Snijders is zangeres, singer-songwriter en actrice. In een interview vertelde ze dat ze aanvankelijk helemaal geen zangtalent was maar dat een zanglerares haar toch de kans gaf om zanglessen te volgen omdat ze zo ontzéttend graag wilde zingen.

Uit haar verhaal komt ook naar voren dat levenservaringen onbewust richting hebben gegeven aan de manier waarop ze optreedt en aan de tekst- en songkeuzes die ze maakt. Via muziek wil ze mensen verbinden in alle aspecten van het leven. In het dagelijkse leven vindt zij dat namelijk maar moeilijk beseft ze. In de kunstvorm die zij gekozen heeft kan zij er juist wel heel goed invulling aan geven. Het geeft een diepere betekenis aan haar optredens en daarmee ook aan haar persoonlijk leven.

Voor zijn interviews over een zinvol leven dompelde Volkskrant-redacteur Fokke Obbema zich wekelijks onder in het levensverhaal van anderen. Het is zinvol om een verhaal van je leven te maken, leerde Fokke Obbema. In het laatste hoofdstuk van zijn boek ‘Een zinvol leven’ motiveert hij waarom hij dat vindt en komt hij uiteindelijk met zijn eigen levensverhaal. Hij gebruikt uitspraken van enkele prominente personen om zijn mening te ondersteunen.

Zoals met hoe de Duitse historicus Philipp Blom het belang van het levensverhaal prikkelend verwoordde: “Het doel ervan is onze plaats in het grotere geheel te bepalen: weten wie we zijn, waartoe we behoren.”

En met de uitspraak van de Hongaarse schrijver György Konrád: “Op de vraag naar de zin van het leven antwoordt eenieder met zijn levensloop.”

Of met wat schrijver Adriaan van Dis erover zei: “Het levensverhaal is een rijnsteentje in je hand, waar je door het wat te kantelen een andere lichtstraal op kunt laten vallen. Dan zie je iets wat je daarvoor niet zag of niet toestond te zien. De tijd laat je op een andere manier kijken. Je kiest voor een verhaal dat het leven draaglijk maakt.”

En volgens de Amerikaanse psycholoog en wetenschappelijke godfather ervan, Dan McAdams, valt het levensverhaal samen met onze identiteit: “Als jij me wilt kennen, moet je mijn verhaal kennen, dat bepaalt wie ik ben. Als ik mezelf wil kennen, als ik inzicht in de betekenis van mijn leven wil krijgen, moet ik ook mijn eigen verhaal te weten komen. Het levensverhaal is voorwaarde voor zin en betekenis, nothing less.”

Toen ik Nelson Mandela’s boek ‘Lange weg naar vrijheid’ las, viel me op hoezeer hij de instelling had ontwikkeld om uit alle levenservaringen lessen te trekken die hem lieten groeien tot de mens die hij was en werd. Hij keek beslist ook naar de moeilijke momenten in zijn leven – waarvan er zoals bekend heel veel waren – en keek ook naar zijn schaduwkanten zoals hij ook gemaakte fouten onderkende, spijt betuigde en berouw toonde. Hij was dankbaar voor alle lessen in het leven maar bovenal voor het goede werk waarvoor hij zich had kunnen inzetten en de kansen die hij hiervoor gekregen had in het leven.

Iedereen heeft een eigen levensverhaal dat de moeite waard is. Want ieders leven is het waard om geleefd te worden. Er zijn mensen die vooral willen genieten van de mooie dingen des levens en de tegenslagen er maar bij nemen. Anderen voelen zich gemotiveerd om iets te willen bijdragen of te veranderen. Weer anderen richten zich op de dingen die nu eenmaal gedaan moeten worden. En weer een andere groep mensen kent zoveel tegenslag dat het hoofd boven water houden alle aandacht opeist.

Welke zin en betekenis ontdek(te) jij in jouw leven? Wat motiveert jou om te doen wat je doet? Waar haal jij diepe tevredenheid uit? Wat maakt voor jou het leven waard om geleefd te worden? Wat is jouw levensdevies?

Wij fietsen in de uiterwaarden van de Nederrijn die overgaat in de Lek onder Wijk bij Duurstede. Even voorbij Langbroek gaan we een koffiepauze houden. De Lek stroomt naar Culemborg, wij kiezen voor een wat noordelijker route tussen het Amsterdam Rijnkanaal en de Utrechtse Heuvelrug.

Samen op de fiets met bepakking door een streek trekken en mensen ontmoeten. Van ons mag dit altijd duren. Of het zin heeft, is maar de vraag. Maar diep tevreden stemt het ons wel. En misschien is dat ook wel genoeg!