Bestaansrecht

Bij Zeist gaan we de bossen weer in. We laten de LF4 of Midden Nederland route los. Mijn vrouw en ik kennen dit bosgebied goed omdat we er als jeugdige scoutingleiders meerdere kampeer-herinneringen aan bewaren.

Regelmatig fietsten we met jeugdgroepen van de scouting langs Vliegbasis Soesterberg. Sinds de Tweede Wereldoorlog was Vliegbasis Soesterberg een belangrijke vliegbasis voor Nederland. De Nederlandse luchtmacht was hier gestationeerd en er werd er in NAVO-verband lang samengewerkt met de Amerikanen. Het geluid van overvliegende Amerikaanse en Nederlandse gevechtstoestellen was toen nog heel gewoon. Het was ten tijde van de Koude Oorlog.

In 1994 verlieten de laatste Amerikanen Soesterberg, en vanwege bezuinigingen werd in 2008 de vliegbasis permanent gesloten. Park Vliegbasis Soesterberg is nu een groot groengebied voor cultuur en recreatie. Het Nationaal Militair Museum is er gevestigd. We stallen onze fietsen en gaan pauzeren met zicht op oude vliegtuigen, spelende vaders met kinderen en moeders die dat met een glimlach gade slaan. Er zijn meer mannen dan vrouwen aanwezig.

In de zomer was dit park nog heel vanzelfsprekend gericht op een stuk militaire geschiedenis van enkele decennia geleden. Hoe hadden we kunnen weten dat nog geen jaar later de geschiedenis een dramatische wending zou nemen en het investeren in een sterke militaire macht weer helemaal terug zou zijn op de urgentie-agenda. Onze in het verleden zwaar bevochten vrijheid en veiligheid zijn opnieuw in het geding gekomen. De goed bekeken televisieserie ‘Het Verhaal van Nederland’ laat op een overzichtelijk indringende wijze zien dat het lange tijd geen vanzelfsprekende verworvenheden waren.

Wij kunnen ons geen voorstelling maken van de doodsangst die de Oekraïners moeten doorstaan die zijn achtergebleven in de oostelijke en zuidelijke oorlogsgebieden. Wij hebben daar godzijdank niet persoonlijk mee te maken. Wij mogen onze vrijheid en veiligheid gelukkig nog steeds koesteren. Maar we zijn wel doordrongen van het feit dat we ze zullen moeten blijven verdedigen.

We kunnen wel zeggen dat wij hier in het westen zonder doodsangst leven. Tragische incidenten die tot doodsbedreiging of dodelijke afloop leiden, zijn hoge uitzondering. Wij leven in een maatschappij waarin vrijheid en veiligheid in het algemeen gewaarborgd zijn. Je kunt hier in de regel opgroeien tot een mens die volledig mag ‘zijn’. Toch?

Al in onze eerste levensjaren bouwen we vertrouwen op. De mate waarin vertrouwen wordt bevestigd of geschaad heeft grote invloed op ons verdere leven.

Bij een slechts zeven-en-een-halve week oud embryo – het vroege stadium van ontwikkeling – is al actief gedrag te zien. Het reageert dan al zoals alle organismen tijdens hun hele leven zullen blijven doen: het tracht onprettige ervaringen te vermijden en prettige ervaringen naar zich toe te halen. Het wordt als het nulpunt van menselijk gedrag beschouwd. Vier weken na de geboorte is een baby in sociaal opzicht helder wakker. Het wordt rustig wanneer het uit de wieg wordt gehaald als het huilt. Uit goede ervaringen ontstaat veiligheid, vertrouwen en hechting. Door slechte ervaringen wordt deze ontwikkeling geschaad.

Ik kijk bijzonder graag naar de tv-interviews in het programma ‘De geknipte gast’. Maar nog liever luister ik naar de podcast ervan waarin je het hele gesprek kunt beluisteren. Özcan Akyol gaat in gesprek met een bekende Nederlander terwijl die bij hem in de kappersstoel zit. Natuurlijk is de manier van vraagstelling van invloed op de gesprekken die zich ontvouwen, maar feit is dat bijna iedereen er over heel persoonlijke levenservaringen gaat vertellen.

Het valt op dat iedereen wel dingen heeft ervaren of meegemaakt die het (zelf)vertrouwen danig op de proef stellen of hebben gesteld. Niemand blijft ervan verschoond. Ook wij niet. En daar hebben we – in de meeste gevallen – niet eens een oorlog voor nodig.

In de aflevering van afgelopen vrijdag vertelt voormalig Fotograaf des Vaderlands Robin de Puy openhartig over haar angsten en deelt ze hoe haar ouders hiermee omgingen en hoe de fotografie uiteindelijk haar redding en houvast bleek. Ook hier bepalen levenservaringen mede wie iemand wordt en is. Dit is een gegeven.

In de mensgeschiedenis waren er altijd al niet-gelovigen die vonden dat dit leven ons enige leven is. Dat het universum een natuurlijk verschijnsel is en dat de mens is ontstaan vanuit evolutie.

Zij willen een betekenisvol en integer leven leiden op basis van gezond verstand en menswaardigheid. Zij zetten welzijn en geluk van iedereen centraal bij ethische beslissingen. Zij geloven in de wetenschap en in kennis die is opgedaan. Ze durven te twijfelen aan de eigen ideeën en die van anderen. Kunst, literatuur, natuur en de mens zijn een bron van inspiratie. Zij geloven in de kracht van de mens, en hebben eerbied voor de mens als bijzonder deel van de natuur.

Het humanisme is een open levensbeschouwing die zich richt op reflectie en dialoog. Het is een kritische en vernieuwende beweging die er vanuit gaat dat de mens een autonome en verantwoordelijke rol heeft in de vormgeving van zijn bestaan. Het moderne humanisme bouwt voort op een rijke traditie van denkbeelden en waarden. Het is een politiek en moreel streven naar een humanere samenleving. Humanisme staat voor waarden als vrijheid, verantwoordelijkheid, rechtvaardigheid en waardering voor de kracht van diversiteit. Het is ook een esthetisch streven: de kunst om de mooie, fijnzinnige en aantrekkelijke kanten van het mens zijn te ontwikkelen.

Miljoenen mensen in Nederland denken en leven volgens het humanistische gedachtegoed, maar noemen zich geen humanist. Sommigen noemen zich atheïst of agnost. Veel mensen geven zichzelf liever geen label of twijfelen.  

Filosoof en sporter Marc van den Bossche was gastprofessor in Indonesië. In het hotel waarin hij verbleef, moest hij op een formulier invullen tot welke religie hij behoorde. Er was geen optie om in te vullen dat hij niet gelovig was. Dat was ook helemaal niet de bedoeling. Voor Indonesiërs ben je iemand uit een christelijke cultuur. Of je nu het geloof belijdt of niet. Dat maakt voor hen niet uit. Je bent daar namelijk in geworteld. En je kunt niet loskomen van de traditie waarin je bent geworpen.

Het humanisme is net zo goed geworteld in die christelijke cultuur. We zijn ons daar misschien niet bewust van, maar basiswaarden als menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid, vrijheid, verantwoordelijkheid, naastenliefde en ruimte voor verschil hebben hun oorsprong in het vroege christendom. Na het jaar vierhonderd werd het christendom veel meer ‘ook’ een machtsblok met kwalijke invloeden waarin de vrijheid van mensen behoorlijk in het gedrang kwam.

Omdat ik niet in een dogmatische en streng morele katholieke traditie ben opgegroeid, hebben sommige teksten die ik als kind al te horen kreeg, in alle vrijheid indruk kunnen maken. Ik was me daar overigens nooit zo bewust van tot nu. Het schrijven van deze verhalen naar aanleiding van de ‘Jabikspaad-route’ brengt het aan de oppervlakte.

De beroemde Bergrede, die wordt toegeschreven aan Jezus en te lezen is in de hoofdstukken 5,6 en 7 van het Evangelie van Mattheüs in het Nieuwe Testament, vormt een hoogtepunt in de spirituele literatuur van alle tijden. Door de eeuwen heen werden mystici en theologen, maar ook kunstenaars als Fra Angelico, schrijvers als Tolstoj, mensen uit niet-christelijke tradities zoals Gandhi, de geweldloze bevrijder van India, en humanisten zoals Desiderius Erasmus geïnspireerd door de Bergrede. Erasmus  noemde de Bergrede ‘de filosofie van Christus’ en beschouwde de tekst als de kern van de Bijbel.

“U bent het licht van de wereld. Een stad die boven op een berg ligt, kan niet verborgen zijn.
En ook steekt men geen lamp aan en zet die onder de korenmaat, maar op de standaard, en hij schijnt voor allen die in het huis zijn. Laat uw licht zo schijnen voor de mensen, dat zij uw goede werken zien … “

Het klinkt voor mij als een uitnodiging. Maar ook als een belofte. Ik ontdek dat dit is wat mij gaande heeft gehouden op donkere momenten in perioden van grote tegenslag.

Mijn overtuiging dat mensen mogen laten zien wie ze zijn – en dat geldt echt voor iedereen, zonder uitzondering – is me door deze passage ingegeven. Het gaat dieper dan humanistische opvattingen en overtuigingen. Het wordt gevoed en ondersteund door iets groters waar ik eigenlijk geen naam voor heb. Maar het is een diepe intuïtieve overtuiging in me. Het bevestigt voor mij ons belangrijkste bestaansrecht. Ik heb daar oprecht heel diep geloof en vertrouwen in.

Onder Hilversum langs, dwars door Hollandse Rading passeren we respectievelijk spoorlijn, snelweg en N417 die vlak naast elkaar liggen. Op de ‘Graaf Floris V Weg slaan we linksaf een fietspad op. We gaan dwars door vlak polderland. Links en rechts staan bonte koeien in de wei. Op de achtergrond zien we de Domtoren van Utrecht. We gaan voor de laatste overnachting naar een monumentale boerderij in Westbroek.

Wees gegroet! 😊