Ongenuanceerd 'geroeptoeter'

Sociale media geven ons op een heel eenvoudige manier de gelegenheid om onszelf centraal te stellen en van ons te laten horen. Soms is dit spontaan en leuk, regelmatig neigt het naar overdreven zelfbevestiging maar er is ook een groep mensen die ongenuanceerd ‘roeptoetert’ en zich daarin erg gemakkelijk kan verenigen op internet.

Agressie neemt toe. Een groeiende groep mensen groeit op in een ‘lentecultuur’ waarin alles en iedereen uit de knop moet kunnen komen en vooral geen strobreed in de weg moet worden gelegd. Emiritus hoogleraar Jan Derksen stelt groeiend narcisme aan de kaak in een onderzoek dat nog niet is afgerond. Naar aanleiding daarvan is een opiniestuk gepubliceerd in serieuze kranten en tijdschriften. Op sociale media worden heel agressieve en ongenuanceerde reacties geuit.

Er wordt boosheid gebruikt als reactie op een andere visie dan men er zelf op nahoudt. Over columnisten die een mening geven, wordt niet meer gedacht: “dat is een andere manier om het te bekijken”. Over wetenschappers die hun bevindingen delen wordt niet geredeneerd: “die persoon heeft er zorgvuldig onderzoek naar gedaan en wordt daarin gecontroleerd door collega-wetenschappers, waarschijnlijk heeft hij of zij wel een punt van aandacht gevonden.”

Een columniste in onze krant stopt ermee omdat ze de oren teveel moet laten hangen naar de behoeften van lezers in plaats van dat ze er een eigen mening en opinie op na mag houden. Dankzij de kijkcijfers weet ze precies wat de lezers het fijnst vinden als zij zich ergens over opwindt en er met een gestrekt been ingaat. Ze willen graag ongezouten kritiek en een flinke mond, op nuancering zit men niet te wachten.

Haar is intussen het gevoel bekropen dat hun smaken daarin  te ver uiteen zijn komen te lopen. Ze schreef in haar laatste column: “Ik vind het tijd om te stoppen. Hartelijk dank voor uw reacties in de loop van de jaren. Ik heb ervan genoten wanneer wij het eens of – ook heel prima – oneens waren. Maar vooral bedankt dat u dit stukje tot het eind heeft uitgelezen. Want dat registreert de kijkcijfermonitor.”

Internet heeft een zeer bepalende rol gespeeld in een omwenteling die al enkele decennia gaande is. De sociale gevolgen zijn enorm. Opeens kreeg iedereen toegang tot alle mogelijke informatie, iedereen kon met iedereen communiceren, iedereen kon alles wat hij of zij wilde over de wereld rondbazuinen. Twitter en Facebook blijken niet alleen boodschappers te zijn, niet alleen dragers van alle mogelijke onlustgevoelens, ze vormden die onlustgevoelens ook, ze joegen ze verder aan, ze fungeerden, in hun onbegrensde taalgebruik en agressie, als een motor voor verdere verdeeldheid en onveiligheid.

De ‘Brexit’ lijkt een politiek bedrijfsongeval met catastrofale gevolgen. Het ging om een politieke confrontatie die voor het eerst op een totaal nieuwe manier werd uitgevochten, met gebruikmaking van alle methoden en technieken die het IT-tijdperk bood. De Trump-campagne bleek er nauw mee verweven te zijn en verliep op vrijwel identieke wijze.

Een databedrijf benaderde op grote schaal kiezers met ‘psychografische’ gegevens op heel gerichte en persoonlijke wijze. Deze ‘microtargeting’ werd gebruikt om individuele kiezers op een zeer verfijnde manier te manipuleren, gericht op onderhuidse verlangens en angsten. Het bedrijf had daarvoor via Facebook de persoonlijke gegevens van zo’n vijftig miljoen burgers – zonder hun toestemming – in handen gekregen.

Miljoenen zorgvuldig geselecteerde mensen werden daags voor het Britse referendum en de Amerikaanse verkiezingen met miljarden boodschappen bestookt. Waarheid en leugen werden daarin vermengd, want het ging om het effect. Zo voerden de Brexiteers een geraffineerde campagne om het volk te verenigen rond de Brexit. Want deze was eigenlijk alleen maar een weg naar politieke macht. Feiten deden er daarin niet toe, het ging om het verhaal. Zo werd beweerd dat doodskisten binnenkort aan Europese normen moesten voldoen en dat vissers voortaan haarnetjes moesten dragen en dat condooms slechts één euromaat mochten hebben. De onzin werd gemakkelijk geloofd.

Er werden mensen gemobiliseerd die anders nooit naar de stembus zouden zijn gegaan. De stemming werd er steeds grimmiger door naarmate de campagnes vorderden. Voor- en tegenstanders werden scherp tegenover elkaar gezet. De nuancering ontbrak volledig. Een mogelijke Brexit werd als een ijkpunt van je identiteit. En dat gold later ook voor de Trump aanhangers.

Op eenzelfde wijze worden voor- en tegenstanders op allerlei gebieden steeds meer lijnrecht tegenover elkaar gezet. Mensen ontvangen vervolgens steeds meer boodschappen die hun gepolariseerde mening bevestigen. De invloed van sociale media maar ook van digitale nieuwsberichten, die via zoekmachines voor je geselecteerd zijn, is via internet heel erg groot. Het aanbod daar is niet alleen enorm, het is ook lastig om het waarheidsgehalte ervan goed te kunnen beoordelen. Allerlei overtuigingen en ideeën worden voor zoete koek geslikt en bijzonder gemakkelijk verspreid. 

Europese samenlevingen die werden overgelaten aan het credo van de vrije markt en waarin veel problemen niet werden onderkend door de politiek vormen bij uitstek een geschikte voedingsbodem voor het ontstaan en verspreiden van buiten de werkelijkheid staande opvattingen en ideeën.

Nationalistische gevoelens worden aangewakkerd. Populisten met foute bedoelingen en schadelijke ideeën, springen graag in de ruimte die wordt gelaten. Zij geven graag de schuld aan immigranten terwijl officiële onderzoekscijfers de onjuistheid van die zogenaamde bewijzen duidelijk aantonen.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een verdedigingswerk. Frankrijk en Duitsland waren na de aanleg de vijanden waartegen ze nog werd ingezet. Nu zorgt Poetin ervoor dat we onze Europese grenzen eensgezind gaan verdedigen. Het is wrang dat er eerst een agressieve kracht van een dictator nodig was om ons eindelijk te willen gaan verenigen. Een gezamenlijke vijand verbindt ons meer dan in vredestijd mogelijk leek.

Wij verlaten de linie en zakken langs de Linge af naar het dorp Tricht dat deel uitmaakt van de gemeente West Betuwe. Zullen er hier ook boze Twitteraars op zweterige zolderkamertjes hun ongenuanceerde agressie aan het uiten zijn? Het is maar nauwelijks voor te stellen. Alles is zo vredig en lieflijk hier. Dreigingen lijken zo ver weg.

Stilstaan bij ellende is niet leuk. Maar toch moeten we dat af en toe doen om ons bewust te worden van wat er speelt. Pas wanneer je de problemen recht aan durft te kijken, kun je er iets aan gaan veranderen. Je ogen ervoor sluiten helpt zeker niet.

Het is soms maar moeilijk om te blijven geloven in een goede afloop. Je zou er gemakkelijk moedeloos van kunnen worden. Maar wat kan onze eigen positieve bijdrage zijn? Ik zet ook de nare werkelijkheid in het licht zodat ze uit de schaduw  komt waarin ze kan blijven voortwoekeren.

B&B ‘De Hoenderik’ is centraal gelegen in het Hart van de Betuwe tussen Tiel, Culemborg en Leerdam. We mogen onze fietsen plaatsen in de enorme schuur waarin ook de grote veilingkisten voor het fruit staan opgeslagen. Onze slaapkamer ligt gelukkig weer aan de noordzijde. Het is nog steeds erg heet in Nederland. In de gezamenlijke keuken staat een koffieautomaat. Twee vrouwen die een relatie met elkaar hebben, zijn hun maaltijd aan het bereiden. We houden rekening met elkaar. De ontmoeting is vriendelijk, zoals het hoort. Het ‘normale’ vakantieleventje gaat hier gewoon zijn gangetje. Heel beschaafd.