Goed voorbeeld doet goed volgen

Mijn vrouw en ik fietsten deze zomer (2022) door het zuiden van Zweden. Een trektocht van de westkust naar de oostkust en vervolgens via het uiterste zuiden langs de Oostzee en de stad Malmö weer terug naar Helsingborg. Daar staken we de Öresund ‘terug over’ met de ferry naar Helsingør in Denemarken. Onze auto stond er geparkeerd bij een heel gastvrije B&B.

Scandinavië bevalt ons. Niet alleen vanwege het klimaat en de natuur maar ook door het menselijk fatsoen.

Maar het is in de coronazomer van 2020 dat we door Nederland fietsen. We rijden de waterlinieroute, langs de Oude- en Nieuwe Hollandse Waterlinie. Naarden Vesting ligt inmiddels achter ons en we zijn nu op weg naar Muiden. Het meest noordelijke punt van de route en onze ‘bikepacking’ trektocht. We passeren Muiderberg en gaan de Dijkweg op. Langs het IJmeer, waarop we vanaf hier geweldig zicht hebben. Als de dijk een bocht maakt naar links, doemt plots het Muiderslot voor ons op.

Het is een waterburcht. Staat aan de monding van de Vecht en diende als locatie waar tol geheven werd sinds de 14e eeuw. Vanaf hier is heel goed de strategische ligging te zien. Je kon er echt niet ongemerkt aan voorbij varen.

Via de Naarderstraat rijden we het centrum van Muiden in. Bij Eethuys Graaf Floris V aan de Herengracht ‘steken we op’ voor koffie en gebak. Recht tegenover de sluis waar pleziervaartuigen en zeilboten de Vecht op willen of haar juist willen verlaten. Het is er druk. In coronatijd hebben meer mensen een boot aangeschaft, en hier komen ervaren en onervaren schippers opeens heel dicht naast elkaar te liggen. Dat zorgt soms voor frictie en ergernis. Het kan er heel verhit aan toe gaan. Maar de sluismeester leidt alles gelukkig in goede banen.

Zweden is veel minder dichtbevolkt dan Nederland. En dat merk je heel goed. Het is nergens overvol en er is volop ruimte. Op een warme dag stapten we af voor een ‘waterpauze’ en werden we verrast door een stilte die wij nooit eerder ervoeren. We hoorden het stromen van ons bloed waarvoor je in Nederland altijd je handen over je oren moet leggen (of er een grote schelp tegenaan moet houden van je opa en oma 😊) om dat te kunnen horen. Het was indrukwekkend. Tien minuten lang stonden we roerloos van de absolute stilte te genieten. We wilden haar eigenlijk niet verbreken.

Zodra je in Zweden de weg over gaat steken, stoppen automobilisten direct om je de ruimte te geven. Op terrassen, waar je zelf je bestelling binnen gaat halen, heerst rust. Zelfs als je vlak naast elkaar zit, wordt op bescheiden toon en volume gesproken. Men is er graag wat meer op zichzelf en houdt van nature een beetje afstand tot elkaar. Maar toen we in Denemarken terugkwamen vielen ons toch direct de gezelligheid en het hebben van meer onderling contact op. In Zweden blijft dat beperkt tot de eigen vrienden- en familiekring.

Mijn dochter heeft enige tijd in Denemarken gewoond en gewerkt. Zij ervoer de Denen toch ook als vrij gesloten en afstandelijk. Met uitzondering van Kopenhagen waar men in het algemeen vriendelijk, open en benaderbaar is.

In de Zweedse universiteitsstad Lund zaten wij aan het ontbijt met een beleefde mevrouw uit Stockholm en een vriendelijk echtpaar uit Berlijn. De Zweedse mevrouw zei ons dat ze graag eens een keer langs de rivieren in Nederland zou willen komen fietsen. “Nederlanders zijn heel vriendelijk denk ik”, en ze keek mij daarbij aan alsof ze een bevestiging verwachtte. Ik viel even stil en had enige bedenktijd nodig om daar iets op te kunnen zeggen. Ik merkte dat ik het niet zomaar kon beamen. Ik zei haar dat de meeste Nederlanders vooral ‘open minded’ zijn.

Ik was eigenlijk verrast door mijn eigen reflectie op houding en gedrag van Nederlanders. Juist omdat ik voor het blok gezet werd door iemand van buiten ons land, drong het opeens tot mij door hoezeer bepaald gedrag mij steeds meer tegen is gaan staan. Ik ervaar een tendens die mij zeer tegen de borst stuit. Er zijn mensen die ons land er zelfs om verlaten en liever in een andere realiteit willen leven. Ik voel mij eerder geroepen om er licht op te laten schijnen. Om er de aandacht op te vestigen.

Als wij vanuit het buitenland ons land weer inrijden, zoeken we nog altijd een McDonald’s op zoals we dat vroeger met onze kinderen ook altijd deden. Nu viel ons er de luidruchtigheid van mensen op, het schreeuwen en rennen van kinderen om ons heen en de ouders die dat prima vinden. In diezelfde week reageerde een seniore mevrouw op e-bike op een agressieve manier toen wij haar rustig wilden passeren op de fiets. Een groep wielrenners maakte ontzettend veel misbaar toen ik niet snel genoeg opzij ging met de auto waar dat helemaal niet kon en in de krant las ik een ingezonden brief van een basisschooldirecteur die aangaf dat er leerkrachten zijn die het onderwijs verlaten vanwege het gedrag van verongelijkte ouders.

Media staan vol met dit soort voorbeelden. Deze week las ik een verontrustende column van een ontwikkelingspsycholoog over gescheiden ouders die hun woede op de kinderen ‘programmeren’, een maatschappij kritisch betoog over de houding van politici die niet durven doorpakken maar zich laten ringeloren door tussentijdse peilingen en druk vanuit de partij, en een column van een psycholoog waarin hij vertelt hoe hij op Twitter wordt bejegend naar aanleiding van zijn boek waarin hij zich druk maakt over de ‘cultus van zelfverbetering’ waar vooral veel adolescenten gebukt onder gaan. Het raakt allemaal aan ‘problematisch gedrag’ in de Nederlandse samenleving. 

Ik ben niet heilig en weet ook wel dat er altijd mensen zullen zijn die zich op een ergerlijke manier blijven gedragen. Maar het zijn er zoveel. Er zijn teveel korte lontjes, teveel grote ego's, teveel ik-gerichten, teveel verwijtende woorden, vernietigende blikken, verwensingen, opgestoken vingers, grove uitlatingen en grensoverschrijdende gedragingen. Het is gewoon niet meer te negeren.

Onze samenleving lijkt op drift geslagen. Er is dringend behoefte aan een begrenzend kader, dat richting geeft en een gezonde spiegel voorhoudt. Dat uitnodigt tot zelfreflectie en een rem zet op ongeremde uitingen.

Ik werkte op een Hindoe basisschool als kleutermeester en directeur in opleiding. De intern begeleider, een Haags pedagoge, en ik beseften dat de waarden die op die school werden uitgedragen node worden gemist in de Nederlandse samenleving. Kinderen gedroegen zich veel rustiger, beleefder en prettiger in de omgang dan wij op andere Nederlandse basisscholen hadden ervaren. Het viel iedereen op die van buitenaf de school bezocht. Inclusief Sinterklaas en zijn Pieten. De leerresultaten van de uitstromende leerlingen waren bovendien ruim boven het gemiddelde in de stad Utrecht. Dat is geen toeval.

Frans de Waal, primatoloog/bioloog en hoogleraar psychologie, schreef in zijn nieuwste boek ‘Anders’ een hoofdstuk over het ontstaan van zorgzaamheid. Hij stelt dat er: “bij het moederschap ingewikkelde zaken komen kijken, zoals hoe je een baby draagt, wanneer en hoe je op zijn gehuil reageert, hoe je hem schoonmaakt, hoe je hem geruststelt als hij van streek is, en later hoe je hem opvoedt. De natuur geeft voor niets van dit alles een leidraad. Deze vaardigheden worden vroeg in het leven verworven door het observeren en imiteren van competente moeders en hen te helpen bij de verzorging van hun baby. Moederlijke tradities worden van generatie op generatie doorgegeven”.

De mens draagt niet alleen zijn genen over op de volgende generatie maar ook zijn cultuur en belangrijke universele waarden. Cultuur en waarden worden namelijk ook voorgeleefd. Precies zoals bij het leren van het moederschap. Ouders en opvoeders kunnen van alles met de mond belijden maar het kind kijkt nou juist naar het voorbeeldgedrag van hen. ‘Verkeerd voorbeeld doet verkeerd volgen’ is daarmee ook een waarheid helaas. En dat realiseren we ons veel te weinig als we een deel van de opvoeding uit handen geven aan de ontwikkelingen in de maatschappij. Het is onze taak om gezamenlijk belangrijke waarden voor te leven en regelmatig onder de aandacht te brengen zodat we erop kunnen (leren) reflecteren. En dat ook regelmatig blijven herhalen in het persoonlijk leven.

Scholen worden uitgedaagd om met de teams te reflecteren op universele waarden. Ze moeten beseffen dat zij samen met de ouders een heel belangrijke voorbeeldfunctie vervullen in de overdracht ervan. Ouders kunnen dit niet alleen en scholen net zo min. Het vraagt samenwerking. Dit is geen nieuwe taak die ook nog op het bordje van de scholen neergelegd wordt. Want overdracht van waarden gebeurt ook al als je er helemaal geen bijzondere aandacht voor hebt. Je kunt je er dus maar beter bewust van worden door er met elkaar over in gesprek te gaan.

Met bewustwording van universele waarden en goed voorbeeldgedrag kunnen we veel moois bereiken en een heleboel uitwassen voorkomen.

Wij stappen weer op de fiets. We passeren Fort Ossenmarkt, Fort Uitermeer en Fort Nigtevegt. Voor ons verschijnt de 600 meter lange slingerende Liniebrug – van 10 meter hoogte – over het Amsterdam-Rijnkanaal. We rijden er overheen. We zijn bijna in Abcoude. We hebben een kamer geboekt in Hotel Café Restaurant Koekenbier. Laten we daar ook maar eens lekker gaan dineren. Daar hebben we nou gewoon ontzettende zin in, want het is weer toegestaan in coronatijd.