Een nieuw type mens

Ik was kleutermeester in hart en nieren. Veel kleutertjes heb ik zien groeien en ontwikkelen naar prachtig blije zesjarigen die klaar waren om naar groep drie te gaan. Veel kinderen hadden het geluk dat ze stevig betrokken ouders hadden waarvan ze de steun en het vertrouwen kregen om fijne mensen te worden. Maar ik maakte me ook ernstig zorgen om een ontwikkeling die ik zag.

Nooit waren er in Nederland zoveel narcisten als nu. En dat ziet hoogleraar klinische psychologie Jan Derksen ook niet snel ten goede keren. "Zonder dat we het hebben opgemerkt, is er een nieuw type mens ontstaan". Het probleem is een tekortkoming van onze huidige westerse samenleving.

Ik zag het wel en met mij meer oplettende leraren, pedagogen, kinderpsychologen, jeugd(gezondheid)werkers die jonge ouders en hun kinderen van dichtbij hebben kunnen meemaken. In de afgelopen decennia en ook nu worden steeds meer kinderen door hun omgeving op een troontje geplaatst. Steeds meer prinsjes en prinsesjes zijn de basisschool komen binnen lopen de afgelopen jaren.

Elke peuter ontdekt op een moment het eigen spiegelbeeld. Het ontdekt dat het een zelfstandig persoontje is met een eigen willetje. We kennen allemaal wel voorbeelden van tweejarigen die zich krijsend op de grond werpen als het anders gaat dan zij willen. De meeste ouders doorzien dit en gaan er met liefdevol begrip mee om. Maar er is ook een groep ouders die dit niet doet.

Een beetje narcistisch zijn we allemaal in onze vroege kindertijd. Het is zelfs een noodzakelijke fase in de psychologische ontwikkeling. Je moet nu eenmaal zelfwaardering en zelfvertrouwen ontwikkelen om je op een gezonde manier staande te kunnen houden in de wereld. Het is belangrijk dat ouders dit snappen en op een juiste manier begeleiden en steunen. En dat doen ze met name door een betrokken en liefdevolle houding waardoor een goede hechting mogelijk wordt en door grenzen te stellen. Ze mogen heel vaak ‘ja’ zeggen, maar er moet ook af en toe een ‘nee’ klinken.

Ik ben niet iemand die ‘vroeger’ wil verheerlijken maar religie en het ontzag voor belangrijke anderen zijn voorbeelden van vanzelfsprekende psychologische remmingen die niet meer algemeen zijn. Je leerde toen bijna vanzelf dat ‘jij’ niet het centrum van de wereld was waar alles om draaide. Je kreeg waarden mee die voor veel mensen dezelfde waren. Dat wist je.

Ouders moeten hun kinderen nu veel meer zelf het respect voor de ander bijbrengen en hun kind een vriendelijke spiegel voorhouden waarin ze kunnen zien dat ze nu eenmaal niet onfeilbaar zijn. Want dat geeft helemaal niets. Het maakt ons juist ‘mens’.

Maar een groeiende groep ouders doet dit niet. Zij laten hun kinderen heel weinig psychologische remmingen ervaren. Ze krijgen bijna uitsluitend te horen dat ze geweldig zijn. Het zorgt voor volwassenen die minder kritisch naar zichzelf en hun eigen gedrag kunnen kijken. Ze beschouwen zichzelf als onkwetsbaar, voelen zich heel comfortabel met het eigen ego en denken dat hen weinig kan gebeuren. Grensoverschrijdend gedrag van BN’ers of leiders die zich machtig wanen, zijn er een gevolg van.

Dat onkwetsbare en machtige gevoel gaat het bij een groeiende groep mensen overnemen van het vermogen om je ook kwetsbaar, fragiel en zwak te kunnen voelen. Want hoe vervelend dat soms ook is, het is wel een gezond mechanisme in ons dat ervoor zorgt dat we in balans blijven en niet naast onze schoenen gaan lopen.

Aandacht, aanzien, macht en geld kunnen grootheidsfantasieën doen ontstaan. De meeste narcisten zijn mannen omdat zij het vaakst in machtsposities terecht komen. Maar de vrouwen zijn aan een inhaalslag bezig omdat zij veel vaker belangrijke functies bekleden dan vroeger. Ik hoef denk ik niet uit te leggen hoezeer sociale media de idee van 'belangrijk denken te zijn' nog eens versterken. Er is een hang naar bevestiging ontstaan en men instagramt en tiktokt zich suf naar zoveel mogelijk likes.

Influencer is een serieus beroep geworden waarin de camera op zichzelf gericht wordt en gestreefd wordt naar zoveel mogelijk likes en volgers. Daarmee kan namelijk veel geld verdiend worden. In beeld zijn is te belangrijk geworden. Zelfs politici laten zich erdoor leiden. Het staat het nemen van verantwoordelijkheid en het hebben van een stevige visie in de weg.

We fietsen langs de Linge. We passeren Heukelum. De hoge ligging, compacte bouwwijze, de met gras bedekte oude stadsmuren en de gracht eromheen, verraden dat het om een oud vestingstadje gaat met het inwonertal van een bescheiden dorp. Er staat een grote groene houten bank met een dak erboven langs de weg. ‘Leugenbank’ staat er met sierlijke letters op het bordje.

Als je erop plaatsneemt, krijg je al snel grappig bedoelde reacties van voorbijgangers. Op deze bank worden veel dorpsroddels uitgewisseld. Het is geen bankje om te reflecteren op het eigen gedrag. Er wordt hier vast veel gemarchandeerd met de werkelijkheid. Want die laten we natuurlijk het liefst in ons eigen voordeel spreken. Nee, dit is bepaald geen biechtbank, daar is ie veel te werelds voor.

“Ergens middenin de krioelende menigte gebeurde iets bizars. De verliezende trainer Patrick Vieira van Crystal Palace probeerde zich een weg te banen richting de kleedkamers, toen hij plots een supporter van Everton ondersteboven schopte.

De mobiele telefoon-eenheid was er – uiteraard – als de kippen bij om het voorval te delen op sociale media, met een cirkeltje om de schoppende Vieira heen, van bovenaf de tribune gefilmd. De supporter vloog als een soort lappenpop door de lucht.

Pas later zag je van dichtbij wat er werkelijk was gebeurd. Ook nu gefilmd met een mobieltje. De supporter die de schop kreeg, rende vlak daarvoor scheldend en tierend op Vieira af. Hij treiterde en daagde uit, beledigde en beschimpte, net zolang tot Vieira er schoon genoeg van had en uithaalde.

Dat mag niet, de kans is reëel dat de Franse coach een schorsing krijgt. Maar wie die fan/klootzak zag zuigen, kreeg acuut begrip voor Vieira, sterker nog: het valt niet uit te sluiten dat u en ik hetzelfde hadden gedaan”: schreef Sjoerd Mossou in de sportkrant.

Het gebeurt dagelijks op sociale media. Mensen die zich in het publieke domein begeven worden beledigd, uitgescholden en bedreigd. Wat mij betreft is de grens allang bereikt en overschreden. Er moet een harde en gerichte aanpak komen. En dat begint al in onze eigen omgeving.

Ik stond afgelopen zaterdagen langs de lijn bij voetbalwedstrijden waarin mijn zoon acteerde. Het gemak waarmee supporters verwensingen schreeuwen naar de amateur scheidsrechters gaat ver over de grens van het fatsoen, normen en waarden heen. Maar niemand treedt ertegen op. Het wordt dus getolereerd. Terwijl we erbij staan en ernaar kijken.

Afscheid nemend PSV-directeur Toon Gerbrands nam in een interview stelling tegen de dreig- en treitercultuur die is ontstaan. Hij schrok toen de politie vertelde dat een nieuwe generatie ‘supporters’ tussen 15 en 19 jaar onbeheersbaar is. Het meest onbesproken onderwerp binnen de voetbalwereld zijn persoonlijke bedreigingen en hoe ermee om te gaan.

Fatsoenlijk en sportief gedrag moet in de gedragsregels van een club worden opgenomen. Wie zich misdraagt, wordt geschrapt als lid of supporter. Met een zerotolerancebeleid wordt een duidelijke grens gesteld.

Konden we maar een Nieuwe Hollandse Waterlinie tussen onszelf en degenen die zich zo misdragen aanleggen. Maar dat zou niet helpen, want het groeiend narcisme komt van binnen uit.

Narcisten staan niet stil bij het leed van de ander en hebben geen aandacht voor de slachtoffers van hun daden. Heel wat machthebbers die oorlogen voer(d)en worden tot de narcisten gerekend. Poetin is er een exponent van. Types als Trump en in eigen land Baudet behoren ook tot de groep die teveel van het eigen ego overtuigd is.

De ontwikkeling van individualisering en beeldcultuur stop je niet zomaar. We kunnen wel zorgen dat we opvoeders bewuster maken van het belang van hechting. Want hoe sterker die is, des te minder vatbaar een kind is voor het ontwikkelen van narcisme.

Tot de leeftijd van zes maanden kun je kinderen niet verwennen maar daarna mag je vriendelijke grenzen aan het gedrag gaan stellen en is het belangrijk dat je consequent wordt. Maar vergeet alsjeblieft niet om dat met een gezonde flexibele houding te doen. Met een aai en een knipoog bereik je vaak veel meer.

Wij fietsen door naar Leerdam. In Gasterij Het Oude Posthuys krijgen we een ruime kamer aan de enigszins koelere noordzijde. Wij genieten ontzettend van onze fietsreis en ontmoeten veel gewone leuke mensen. Want die zijn gelukkig nog altijd ver in de meerderheid.