Kind van Jaarsveld

Een kop koffie staat naast me. Met een speculaasje erbij. De bureaulamp verlicht het toetsenbord. Buiten heerst de herfst. Wind blaast verkleurde bladeren op. Een diepdonkere lucht kondigt regen aan. Prima condities om te schrijven. Ik hou van deze omstandigheden. Net als mijn moeder.

Het is de eerste herfst zonder haar. Wat ik beschrijf zou haar hebben aangesproken. Ik weet het zeker. Omdat ik het doe in haar geest. Een bijzonder fenomeen is dat. Het is alsof ze erbij is.

Ten tijde van mijn fietstocht langs rivieren is het lente. Grutto’s en kieviten laten zich horen boven de weiden van de Lopikerwaard. Zij voeren er het hoogste woord. Op de achtergrond figureert de torenspits van katholiek Cabauw in een overwegend protestants christelijke regio. De bewoners van het dorp vormen een actieve en hechte gemeenschap. Ik kwam er graag als mijn zoon er moest voetballen. Maar ik fiets er ook met plezier doorheen als ik Jaarsveld ga ronden. Je krijgt dan iets mee van de gemoedelijke sfeer. Mijn vader heeft er herinneringen aan de oorlogstijd liggen. Als jongetje in de hongerwinter. Toen er gebrek was aan van alles. Maar vooral aan voedsel. Hij was tijdelijk bij familie ondergebracht. Die kon nog wat extra monden voeden. Als hij erover vertelt, voel je dat het een bijzondere herinnering is.

Rechts van me staat een picknicktafel. In haar laatste lente had ik de auto ernaast geparkeerd. Lopen ging erg moeizaam. Fietsen ging al een aantal jaren niet meer. Alle raampjes werden geopend. We bleven lekker in de auto zitten. Ik schonk twee bekers koffie vol. Zij had voor crackers met kaas gezorgd. Ik nam mijn moeder mee naar de uiterwaarden langs de Lek omdat ik wist dat we hier vrijwel zeker de koekoek zouden gaan horen. En het beestje was er. Het gaf een soloconcert. Wij zaten op de eerste rang.

Ik heb de wind in de rug en trap lekker door omdat het ritme en de spierspanning ontspannen. Zij voorkomen dat mijn lijf volstroomt met zorgen en verdriet. Ik passeer een klein schiereiland. ‘‘De Bol’. Ik ken het goed omdat ik er regelmatig met de hond wandel. Het is een fijn gebied. En dat vindt Flo ook. Die kan er zijn geluk niet op.

Links zie ik de ‘snuffelpaal’. De meetmast van het KNMI. Lopik kondigt zich aan. Mijn zwager en schoonzus wonen er. Iets verderop is de ‘Salmsteke’. Een recreatiegebied voor strand- en oeverrecreatie met ernaast het pontje naar Ameide en de schansen van ‘Polsstokvereniging Jaarsveld’. Het ligt in de laatste bocht voor het dorpje waar het bij hoort. Een klein ‘komdorp’ met krap 300 inwoners dat beschutting vond achter de Lekdijk. Maar ze ontstond aanvankelijk op een kruising van wegen.

Enkele jaren geleden maakte ik een foto van Jaarsveld. Vanaf de dijk. Via een stenen trap kijk je de Kerkstraat in. Het is alsof het model staat voor Wim Sonnevelds lied ‘Het Dorp’. Wij zongen het met elkaar aan het bed van ‘ons mam’ en tijdens de afscheidsplechtigheid in de aula van ‘De IJsselhof’. Ik kijk het straatje in en neurie het lied. Ik heb hier ook met mijn moeder stilgestaan om het haar te laten zien vanuit de auto en daarbij aan het lied te refereren.

Het dorpje had een protestants christelijke basisschool die men onlangs heeft moeten sluiten omdat er één leerling te weinig was om te mogen blijven bestaan. Een collega van mijn vrouw woont er en vertelde dat echt alle moeite was gedaan om die ene leerling te vinden. Maar die was er niet.

Het zal in de lente van 2015 geweest zijn dat ik de leerlingen van het schooltje bij toeval ontmoette in ‘Oud Valkeveen’. Aan het Gooimeer. Tijdens een schoolreisje. “Wij zijn van de Eben Haëzerschool uit Jaarsveld. Maar u kent dat vast niet. Het is een klein dorp”. De kinderen waren zeer verrast toen ik zei: “Jawel hoor, ik ken Jaarsveld wel. Het is een mooi dorpje. Ik fiets er regelmatig doorheen”.

Ik was onderbouwcoördinator op een basisschool in de Utrechtse wijk Kanaleneiland. Bijna honderd procent van de leerlingen had ouders met een migratieachtergrond. Voornamelijk met een Turkse en Marokkaanse. Ik liep met een groepje kleuters waarvan ik een klein halfjaar de vervangend groepsleerkracht was. Voor de meeste van die kindertjes was het schoolreisje nog net zo exclusief als het voor mijzelf en veel van mijn klasgenootjes was in het begin van de jaren 70. Zij waren ook maar heel weinig gewend.

Omdat wij op school altijd veel tijd moesten investeren in groepsgedrag zoals wachten op de beurt en het leren delen van aandacht en materiaal, vreesden wij vooraf vaak dat onze leerlingen weleens zouden kunnen gaan voordringen. Omdat wij dit op school regelmatig zagen gebeuren. Maar de kinderen waren waarschijnlijk zo onder de indruk van alle attracties en de leuke speelomgeving dat ze zich meestal voorbeeldig gedroegen.

Ik was altijd één met de leerlingen en gaf hen het vertrouwen en de vrijheid om met duidelijke afspraken vooraf het attractiepark te kunnen gaan verkennen. Zij schaadden dit vertrouwen nimmer. Ik moedigde hen aan om aan alles mee te doen en het in ieder geval één keer te proberen. Vaak deed ik zelf enthousiast met hen mee. De kinderen vonden dat natuurlijk geweldig. Ik kon met ze lezen en schrijven.

Tussen de overwegend witte parkbezoekers vormden wij toch wel enigszins een bezienswaardigheid. Ik voelde mij inmiddels zeer thuis tussen ouders en kinderen van onze school. Maar ik merkte dat heel veel anderen deze ervaring ontbeerden. Regelmatig werden ‘we’ met argusogen bekeken. Maar de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat er ook veel mensen erg leuk reageerden als ze ons ontmoetten. Ik trad namelijk graag in contact met anderen om de leerlingen ook die ervaring te gunnen. Want heel veel kinderen kwamen helaas zelden in aanraking met mensen buiten hun eigen gemeenschap.

Het was bij een hoge klimwand waar wij de kinderen uit Jaarsveld troffen. Twee meisjes uit de bovenbouw van de Eben Haëzerschool gingen spontaan hulp geven aan die leuke donkere kleutertjes die het niet alleen durfden of konden. Het was prachtig om mee te maken. Het ontroerde. Ik hield me bewust even op de achtergrond. Hier kwamen twee culturen bij elkaar. Ik kende ze allebei. Maar het verschil in achtergrond was enorm. Vaak dacht ik eraan om een busje te huren en de kinderen met een ouder op bezoek te laten komen in mijn woonomgeving. Gewoon een dagje de polder in en een boerderij bezoeken. Eens wat anders dan de betonnen werkelijkheid waarin zij opgroeiden. Het stuitte op veel praktische bezwaren. Het is er nooit van gekomen.

Willeke Alberti was te gast in het programma ‘De Geknipte Gast’. Daarin vertelde ze over haar jeugd in Amsterdam. Ze is en blijft een familiemens en voelt zich nog steeds een kind van de Jordaan. Ze zegt dat ze eigenlijk helemaal geen Gooise vrouw is en daar ook niet echt past.

Waar je geboren wordt en waar je opgroeit doet er enorm toe. Je wordt erdoor gevormd. Kinderen uit Jaarsveld groeien onder heel andere omstandigheden op dan de kinderen uit de wijk Kanaleneiland. Het geeft een heel verschillend startpunt aan het leven en heeft mede invloed op de richting waarin het zich daarna ontwikkelt.

Manu Keirse zegt in een interview met dagblad Trouw: “De dag dat ik naar de universiteit vertrok, is bepalend geweest voor mijn hele leven. Ik ging naar Leuven, zo’n 130 kilometer van ons dorp en mijn moeder bracht me naar de bus. Daar drukte ze me op het hart: ‘Zo ver als naar Leuven ben ik in mijn leven nog nooit geweest. Doe goed uw best, jongen. Vooruitkomen in het leven zal niet het moeilijkste zijn, maar vergeet nooit waar je vandaan komt. Alles wat je op de universiteit leert, kun je later toepassen voor mensen die nooit die kans kregen.’ Dat maakte diepe indruk. En zo heb ik altijd gehandeld.”

Natuurlijk gaat het niet alleen om de plek waar je geboren en getogen bent. Het gaat ook om het nest waarin je wordt groot gebracht. De opvoeders en de rest van het gezin. En uiteindelijk om wie je zelf bent, hoe je alles beleeft en welke keuzes je maakt.

Er waren gezinnen in Kanaleneiland die vertrokken naar een andere omgeving zodra ze de kans hadden. Mensen die hun kinderen onder andere omstandigheden wilden laten opgroeien. Maar er waren ook mensen die er bewust voor kozen om te blijven in de wijk waarin ze zich thuis voelden. Het zijn voorbeelden van mensen die het heft in eigen hand nemen. Weer anderen doen dat niet en zijn soms slachtoffer van de omstandigheden. Ik oordeel daar niet over.

Voor mijn functie van VVE-coördinator – het coördineren van onderwijsactiviteiten aan kinderen met een taalachterstand in samenwerking met een gespecialiseerde peuteropvang – mocht ik een lezing bijwonen van David Kranenburg, directeur van ‘Actief Ouderschap’, over de betrokkenheid van ouders bij hun kinderen en hun (school)ontwikkeling. De lezing was toegespitst op ouders met een migratieachtergrond. De doelgroep waarmee ik ook te maken had op Kanaleneiland. Gaandeweg de lezing werd mij duidelijk dat elke ouder het beste voor zijn kind wil. Dat is ook met een uitgebreid onderzoek onder veel verschillende bevolkingsgroepen aangetoond. In het onderwijs wordt soms te gemakkelijk met een vingertje gewezen naar de thuissituatie als oorzaak van problemen op school. Wellicht ligt deze er wel aan ten grondslag maar je mag er nooit vanuit gaan dat ouders niet wíllen opvoeden. Ik herinner me heel goed dat David Kranenburg zei dat alle problemen in de opvoeding eigenlijk zijn terug te voeren naar één probleem. Stress.

Stress kan natuurlijk allerlei oorzaken hebben: ziekte (zowel lichamelijk als mentaal), financiële problemen, verslavingen, trauma’s, relatieproblemen, misbruik, geweld, psychische problemen en vul het zelf maar aan.

Edith Eger werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gedeporteerd naar Auschwitz. Haar vader en moeder worden bij aankomst direct afgevoerd naar de gaskamers. Edith en haar zus Magda worden door nazi dokter Josef Mengele uitgekozen om langer in leven te blijven. Hij was liefhebber van kunsten en Edith werd uitgekozen om voor hem te dansen. Edith overleefde de holocaust en werd psycholoog om anderen te helpen met hun leed.

Haar psychologische kijk op het verleden én heden biedt een goed perspectief op hoe om te gaan met ingrijpende gebeurtenissen en trauma’s.  “Iemands lijden kun je niet met elkaar vergelijken. Het gaat erom wat je er mee doet.” Want in vergelijking met Edith haar trauma’s, lijken onze eigen problemen niets meer voor te stellen. Maar dat doen ze natuurlijk wel voor onszelf.

In een interview met Jacobine Geel zegt Eger dat we allemaal worden geboren met liefde, vreugde en passie. Maar lijden hoort ook bij het leven en kan een mens sterker maken. “We zijn eigenlijk allemaal slachtoffers van slachtoffers. Met de vinger wijzen heeft geen zin. Onze voorouders hadden het niet zo goed als wij nu, maar ze gaven nooit op”.

En zo maken we allemaal deel uit van de mensheid die zich door de eeuwen heen ontwikkeld heeft tot wat ze nu is. En zich steeds verder zal blijven ontwikkelen. Dit is ook van toepassing op de eigen familielijn. Van dat besef gaat voor mij een diepe troost en geborgenheid uit. Ik voel me verbonden met de familieleden die voor mij leefden, met mijn kinderen, en met hen die na mij leven.

Mijn moeder onderging het sterven met vertrouwen. “Ze was eigenlijk wel nieuwsgierig naar wat er zou gaan komen. Dat had ze immers nog nooit eerder meegemaakt”, zei ze. En op haar leven keek ze met tevredenheid terug. “Ik heb mijn best gedaan!”

Net buiten Jaarsveld staat een oorlogsmonument. Het is een glazen vitrine met een vliegtuigmotor van een Halifax-bommenwerper. De vitrine wordt doorboord door een vleugel van aluminium. De omschrijving van de ontwerper legt uit: “V-vorm, driehoeken, drie uitgangspunten: vrede, vrijheid en verdraagzaamheid. Vierkanten: noord, oost, zuid en west. De cirkel sluit zich om het geheel door een sierbestrating in de vorm van een windroos.”

De zon valt op een gele vrachtwagen die via de bochten van de dijk langzaam uit het oog verdwijnt. Een roofvogel zweeft op breed gespreide vleugels boven het rivierenlandschap. Ik kijk ernaar en geniet ervan. Het relativeert het leven. Naar simpele eenvoud en schoonheid. Het is er gewoon. Nu!