In de stilte van een oud stadje

Amper twee kilometer ten westen van ‘Ameide’ ligt alweer het volgende dorp. ‘Tienhoven’. Niet zo lang geleden was het nog een Zuid-Hollands plaatsje. Maar door een herindeling behoort het sinds 2019 tot de nieuwe gemeente ‘Vijfheerenlanden’. Waarvan oud radiomaker Sjors Fröhlich de burgemeester is. Het kreeg ook de toevoeging ‘aan de Lek’ omdat dit gebied bij de provincie Utrecht werd getrokken en daarin liggen al twee Tienhovens.

‘Ach het zal allemaal wel’. Ik weet zeker dat de dorpsbewoners zich hier gewoon ‘Tienhovenaren’ zijn blijven noemen. Of een andere bijnaam die ze met trots zullen dragen. En terecht. Je kunt de identiteit van een dorp niet zomaar veranderen.

De kern Tienhoven is heel klein en ligt rond de kerk. De dijk ook. Die krult zich er opvallend strak omheen. Met een heel scherpe U-bocht. Het is net of ze vergroeid zijn met elkaar. Als in een symbiose. Er is werkelijk geen centimeter ruimte tussen. Bij restauratiewerkzaamheden aan de kerk kwamen bouwfragmenten tevoorschijn uit de laat-Karolingische tijd (9e of 10e eeuw). De fundering ligt voor een deel in het dijklichaam.

Het kerkje schijnt geen orgel te hebben. De muziek bij de gemeentezang wordt verzorgd door koperblazers. Omdat de ‘Alblasserwaard’ tot de meest orthodoxe streken van het land behoort, zal ík er echt niet een keertje naar gaan luisteren. Als je op een zondagmorgen naast de kerk gaat staan, kan je er waarschijnlijk ook wel iets van meekrijgen. De kans is overigens klein dat je mij er treft omdat ik de Alblasserwaard behoorlijk deprimerend vind op de zondag(morgen).

Er staan een paar prachtige huisjes langs de dijk. Daarna passeer ik Camping-Café De Koekoek – die is voor mensen die van watersport houden – en dan rijd ik Tienhoven alweer uit. In plaats van grote fruitteeltbedrijven zie je nu vooral authentieke Zuid-Hollandse boerderijen. Met veeteelt als bedrijfsvoering.

De rivier ligt op enige afstand maar is nog wel te zien achter de ‘Koekoekswaard’. Een van de stroomdalgraslanden waar zeldzamer plantensoorten groeien. Er schijnen ook relatief veel konijnen voor te komen. De graslanden in de uiterwaarden zijn vooral in de winterperiode van belang als foerageergebied voor watervogels. Op waarneming.nl zie ik dat hier maar liefst 625 bijzondere vogels en insecten gespot zijn. Er zijn er met bijzondere namen. Ik heb nooit gehoord van de witgat, bosruiter, braamsluiper, gewone langsprietwespenvlieg, blinde bij, grote dansvlieg of glanzende houtmier. De namen spreken tot mijn verbeelding maar ik ben niet zo fanatiek dat ik de dieren zelf zou willen gaan spotten. Dat laat ik graag aan anderen over. Ik geniet globaler zal ik maar zeggen. Ben geen detailfanaat. Ik zie grote roofvogels bovenop de kop van houten palen zitten. Die ik overigens wel graag van elkaar zou kunnen onderscheiden.

De uiterwaarden versmallen. Ik kom opnieuw pal langs het water te fietsen. Behalve scheepvaart is er hier niet veel te zien. Nu er minder afleiding is, lijkt de wind opeens harder te waaien. Het fietsen wordt zwoegen. Ik zie in de verte een plaatsnamenbord. Ik was hier vaker maar ik kan niet op de naam van het volgende dorp of buurtschap komen. Ik tuur in de verte en zie dat het een korte naam is. Maar het wil mij niet te binnen schieten. Pas als ik dichterbij kom lees ik ‘Waal’. O ja, dat is een buurtschap. De naam heeft niets te maken met de gelijknamige rivier maar is afgeleid van het woord wiel dat dijkdoorbraak betekent. Op de plek van de doorbraak ontstond een gebiedje met unieke omstandigheden. Daar is daarna weer een nieuwe dijk omheen gelegd. Er is nauwelijks bebouwing van betekenis maar toch is er zelfs hier een (Gereformeerde) kerk gebouwd. Een buurtschap met eigen kerk. Heel bijzonder.

Na Waal blijf ik vlak langs de rivier fietsen. Ik passeer een prachtige monumentale boerderij met gevelsteen waarop het jaartal 1828 staat. Ik ga nu wel een dorp naderen. In ‘Langerak’ wonen ruim 1600 mensen. De naam is afgeleid van het woord rak wat recht stuk in een rivier betekent. Nou dat klopt wel. Ik knok al kilometers lang tegen de wind in. Die onafgebroken recht van voren komt. Natuurlijk heeft ook dit dorp een kerk. Nederlands Hervormd ditmaal.

Langerak is zo ‘langgerekt’ dat het wel twee bushaltes binnen de grenzen heeft. Veel huizen staan langs de dijk. Een schoolvoorbeeld van lintbebouwing. Er is ook een klein nieuwbouwwijkje maar dat grenst, net als de rest van het dorp, aan  ‘Nieuwpoort’. Als je Langerak uit fietst, staat er geen plaatsnamenbord met een schuine streep erdoorheen. In plaats daarvan staat de naam van Nieuwpoort aan deze kant ervan en aan de achterzijde prijkt die van Langerak. Dorp en stadje delen gezamenlijke voorzieningen.

De bekende slag bij Nieuwpoort vond in Vlaanderen plaats. Maar toch heeft het Hollandse Nieuwpoort ook een rijke geschiedenis als vestingstadje. Het heeft meerdere oorlogen overleefd omdat het op de grens tussen Holland en Utrecht Sticht lag. Het stadje werd opgenomen in de Oude Hollandse Waterlinie in de strijd tegen de Fransen. Ook de godsdienstoorlog met katholiek Spanje heeft hier gewoed. Met de beeldenstorm kwam een eind aan het katholicisme en werd het stadje protestants.

In Nieuwpoort is dan ook geen katholieke school meer te vinden. Wel een openbare met de prachtige naam ‘De Knotwilg’. Ik ben het nagegaan omdat ik het opvallend vind dat in dit stadje een duidelijk frivolere sfeer hangt dan in de buurdorpen en de rest van de polder waar het onderdeel van is. Er zijn gezellige terrasjes, cafés en een prachtig stadhuisje met een pleintje en stadsgrachtje aan haar voeten. Erachter ligt de stadswal. En daar weer achter is het haventje waar Nieuwpoort haar naam aan dankt. Het woord “poort” is afgeleid van het Latijnse woord “portus”, dat “haven” betekent. Nieuwpoort was naast Schoonhoven een nieuwe haven aan de Lek.

Elk jaar wordt rond Koningsdag een 'feestweek' gehouden. In december is er een ‘Kaarsjesavond’ in de historische binnenstad. De straatverlichting gaat uit en kaarsen gaan aan. Verspreid door de stad zijn er diverse optredens van zang- en muziekgezelschappen. Verder zijn er de jaarlijkse braderie, de Singelloop en de Vestingronde (een wielerwedstrijd). En er zijn nog diverse winkeltjes. Ook dat spreekt mij zeer aan. Het brengt leven in de brouwerij.

Ik zet mijn fiets tegen het kleine bordes van het stadhuis en loop de trappen op. Ik kijk uit over het schilderachtige pleintje met het grachtje dat aan beide zijden bebouwd is met leuke monumentale pandjes. Dit is gewoon een verrekt gezellig ‘plekkie’. Ik hecht aan gezelligheid. Dan voel ik mij thuis.

Ik denk aan mijn jongste zusje. Ze overleed afgelopen april. Zij was ook zo gek op gezelligheid. Ze gaf hier ook volop uiting aan totdat ze ging dementeren. Toen kon ze dat niet meer. Nu vijf jaar geleden zette het ziekteproces in. Vanaf toen werd haar wereld snel kleiner. Uiteindelijk restte nog slechts haar gevoel. Zoals bij een heel jonge baby. Die gedachte bood troost en gaf nog veel zin aan ons contact. Ik besefte dat ik nog altijd op gevoelsniveau met haar was. Tot aan het eind. Toen de cirkel rond was.

We rouwden natuurlijk al toen de achteruitgang aanving en door bleef gaan daarna. We moesten haar steeds meer loslaten. Maar ze wás er nog. We konden haar nog aanraken en omhelzen. Haar gewassen haren ruiken en haar warmte voelen. Ik had niet de indruk dat zij leed die laatste jaren. Er hing een rust om haar heen die bijzonder was. Het was steeds weer fijn om bij haar te zijn.

Op zaterdagochtenden gingen mijn vrouw en ik naar haar toe. Terwijl mijn vrouw haar lunchkoffertje op de woning haalde, liep ik naar het Labyrint. Een gebouw op het terrein dat was ingericht om te kunnen snoezelen. Dat is een ander woord voor zintuigactivering. Met kalmerende activiteiten worden mensen met een (ernstige) verstandelijke beperking of vergevorderde dementie op hun gemak gesteld. Zij zijn meer ingesteld op lichaamstaal en lichamelijk contact. De verzorgers/begeleiders zijn hier dan ook volledig op gericht. Zij lezen die lichaamstaal in de meest kleine signaaltjes die worden afgegeven.

Op het shantykoor waarvan ik lid was, bespeelde Hans de grote trom als begeleiding bij de werkliederen. Want dat zijn shanty’s. Hij ging volledig op in zijn rol van robuuste zeeman. Het was een heel belangrijke ontspanning voor hem. Want Hans werkte altijd binnenshuis. Fulltime. Met zijn vrouw en enkele anderen verzorgde hij zijn dochter die zwaar meervoudig gehandicapt was. Ze kon helemaal niets zelfstandig. Ze had constante intensieve verzorging nodig. En kon helemaal nooit alleen gelaten worden. In een instantie kon deze aandacht natuurlijk niet geboden worden. Daarom was ze altijd thuis. Hans zei me dat anderen dan de vaste groep mensen haar niet konden verzorgen omdat zij de allerkleinste signaaltjes die zijn dochter afgaf niet konden begrijpen. Hijzelf kon haar lichaamstaal zo goed lezen dat hij precies wist wat ze nodig had. Van een uiterst klein teken in de nacht werd hij al wakker om haar op de andere zij te leggen. Het leven van hun dochter was het waard om geleefd te worden. Daar waren zij van overtuigd. En zij maakten dat mogelijk.

Ik sla mijn armen om je heen en druk een zoen op je voorhoofd. “Hoi Annet, ha lieverd, het is weer zaterdag, ga je mee een gezellig bakkie doen”. Ik bedank de begeleiders van het Labyrint en via de stille hal en de schuifdeuren verlaten we het gebouw. Jolanda heeft ondertussen het lunchkoffertje opgehaald bij de woning en ontmoet ons bij het restaurant. Daar zien wij ook de andere bewoners van ‘Ipse’ met hun familie. Het is een vertrouwd samenzijn geworden. Viereneenhalf jaar lang is het ons ritme. We genieten ervan en zien er altijd weer naar uit.

Sinds 2015 heb je ons niet meer bij naam genoemd. Geleidelijk werd het stil. Wij vulden de communicatie met lieve woordjes en aanrakingen. Jij met zíjn en erváren. Want het vermogen om te voelen bezat je tot het eind. Die gedachte was ons tot troost. Zes weken geleden moesten wij de bezoeken noodgedwongen stoppen als gevolg van de coronamaatregelen.

We hebben ons er al die jaren op kunnen voorbereiden. En toch nog knalden de woorden dinsdagochtend bij ons binnen toen het écht zover was. We werden definitief losgerukt van elkaar. Wij hier en jij daar. Opeens is onze tijd samen verdwenen en dringt door wat we missen. Jou en wie je was voor ons.

Ik was acht jaar toen jij geboren werd. Om beurten mochten wij jou vasthouden, je broertje en zusjes. Je werd door ons geknuffeld en vertroeteld. Maar zo jong we waren, merkten we naast blijheid ook het verdriet op bij papa en mama. Jij werd namelijk geboren met het Downsyndroom.

Jij lag met grote stralende ogen in de boks en exploreerde de wereld lekker in je eigen tempo en op je eigen wijze. Vrolijk en blij. Je rolde op je zij toen jij eraan toe was. Met kruipen en staan ging dat net zo. Lopen ging je héus wel doen, jij had alleen geen haast. Je sloeg de taal in je op en begon te spreken op jouw eigen olijke manier. Jij hebt onze taal ermee verrijkt. Jij genoot van de liefdevolle aandacht die je kreeg. Je oogjes keken verwachtingsvol de wereld in.

Wat vond jij het gezellig in het grote gezin. Koffie drinken met elkaar en op gezette tijden een borrel nemen. De bezoeken van oma op zaterdagochtend. Alle verjaardagen. De heerlijke vakanties.

Jolanda roert wat verdikkingspoeder door het drinken zodat deze te eten is door jou. Ik geef je met een kleine lepel de gemalen pap waar jij nog zo van geniet: brood met sandwichspread. We raken je veel aan en knuffelen volop. We weten dat jij dat meekrijgt.

Het advies werd gegeven om je al vroeg naar een kinderdagverblijf te laten gaan. Je was nog niet eens zindelijk en moest veel te lang in een taxi zitten. Het was 1974. Je was drie jaar. Ik blader door de heen-en-weer-schriftjes van die tijd en lees de dagverslagjes. Jij moest je plekje vinden en was gebaat bij de empathische aandacht van begeleiders en leerkrachten die jou moesten proberen te begrijpen en aan te voelen. De een was daar beter in dan de ander. Marian en Lidwien sprongen er echt uit. Als ik lees over hun aanpak en inlevingsvermogen, de manier waarop ze jou begrepen en lieve aandacht gaven, word ik weer blij voor jou, en voor papa en mama. Jullie troffen het met zulke fijne juffen. Mama ging regelmatig op de fiets naar Gouda om een kop koffie te gaan drinken in de groep. Papa ging deel nemen in de ouderraad. Zo betrokken waren ze bij jou.

Je kon helaas niet altijd in de aanvangsgroep blijven. Je werd ouder en schoof door naar volgende groepen. Toen papa eens op school was, merkte hij dat je er helemaal niet meer op je gemak was. Met een vertrokken grimas maakte jij zichtbaar dat jij ongelukkig was. De leerkrachten faalden omdat ze dit niet meedeelden. Zíj zagen jouw gedrag louter als problematisch en niet als behoefte om gezien en begrepen te worden. Wat verschrikkelijk was dat. Terecht hebben papa en mama je uit die bedreigende en onveilige situatie gehaald. Het duurde nog lang voordat jij je plekje hervond. Dat was tussen de dieren op boerderij De Haan. Daar was jij heel gelukkig.

Uit machteloosheid was je gestopt met praten. Door het empathisch vermogen van Wim van Gemert, die wél ten diepste kon voelen wat jouw verdriet en behoeften waren, krabbelde jij weer langzaam op. Tijdens een van de bezoeken aan hem zei hij: “ik heb goed nieuws voor jullie, Annet gaat vanavond weer praten”. En zo geschiedde.

Zolang de mensheid bestaat vraagt zij zich af wat toch de zin van het bestaan is. Nu dat antwoord niet meer altijd bij het geloof vandaan komt, wil iedereen een voetdruk op de aarde achterlaten en zoveel mogelijk uit het leven halen en genieten. Maar dat verloopt natuurlijk niet zonder ‘slag of stoot’. Jíj leefde in het heden en werd niet gehinderd door beschouwingen over verleden of toekomst. Als vanzelf. Konden wij dat ook maar.

“Mijn leven is mijn boodschap”, zei Mahatma Gandhi. Dat is ook van toepassing op jou Annet. De afgelopen dagen heb ik met regelmaat gehoord en gelezen dat jij een voorbeeld bent geweest voor anderen.

De eigenschappen die jij voorleefde, houden ons een spiegel voor:

Ondeugd; kijk over grenzen, neem het leven niet al te serieus, met humor krijg je dingen in beweging en breng je luchtigheid.

Onbevangen; laat zien wie je bent en wat je brengt, laat je niet leiden door angst, onzekerheid en conformisme.

Zonder oordeel; niemand is perfect, zie niet steeds de balk in andermans oog maar heb mededogen.

Levensvreugd; geef je over aan het hier en nu, doe de dingen die je passen, laat zien hoe blij dat maakt en inspireer anderen ermee.

Mijn vriendje/neefje/klasgenoot speelde vaak bij ons thuis en schreef op de ‘Memori’-internetpagina: “Op jonge leeftijd kreeg ook ik te maken met iemand binnen de familie die "iets anders" was. Ik leerde van jullie dat je met Annet gewoon kon omgaan. Ik vond dat bijzonder en ook eigenlijk heel gewoon. En zo hoort het ook! Respect voor hoe jullie het leven van Annet zo aangenaam mogelijk hebben gemaakt. Dank voor alle herinneringen en sterkte in deze moeilijke tijd.”

Ik loop de trap af en pak mijn fiets. Ik loop het schilderachtige straatje in en laat het kneuterige stadspleintje achter me. Dit stukje Nieuwpoort doet denken aan het centrum van mijn eigen geboortestadje. Oudewater. Dit is daarom wel een heel mooie plek om mijn zusje te gedenken. Heel even sta ik stil en luister nog een keer naar de geluiden van het oude binnenstadje.

Bedankt lief meiske voor wie je was en wat je ons voorleefde. We houden van je!