Hoogwater

We ontbijten in de serre. Aan de tafel bij de deur zitten twee vriendinnen met grijze haren. Een van hen is blind. De geleidehond ligt rustig en vol vertrouwen naast haar. Zij vertelt hoe ontzettend belangrijk het dier voor haar is en over de uitgebreide training die ervoor nodig is om een hond zover te krijgen.

Aan de tafel bij het raam zitten een man en vrouw in zwartleren broek met grote laarzen. De armen vol tatoeages. De forse man draagt oorringetjes. De gezichtsuitdrukking van de vrouw is zacht. Ze reizen met de motor. Vanuit Groningen.

Wij waren het eerst aan tafel gaan zitten vanmorgen en kregen verse koffie van de gastvrouw en een ei naar wens bereid. Wij zien eruit als twee sportieve vijftigers die graag fíetsend op pad zijn.

Bij het afrekenen raken we met elkaar in gesprek. We zijn op verschillende tijdstippen aangekomen gisteren en hebben niets gemerkt van elkaars aanwezigheid. De man en vrouw ‘in black’ zijn vriendelijker dan ze eruit zien. We wensen elkaar een fijne voortzetting van de vakantie en gaan ieder onz’ weegs.

We gaan vandaag eerst naar Roermond. Daar pakken we de Maasroute op. In noordelijke richting. Dat traject maakt deel uit van de pelgrimsroute die van de Friese Zee naar Santiago in Galicië aan de Noord Atlantische Oceaan loopt. Zoals Karel de Grote die in zijn droom zag. Maar wij rijden ‘m in omgekeerde richting.

We zien bouwland met bruin geworden en platgeslagen gewassen. We zien afval dat door de Maas is neergesmeten toen deze buiten haar oevers trad. Aan het struikgewas langs wegen en fietspaden is te zien hoe hoog het water stond. We staan stil om het van heel dichtbij te bekijken. Al het gebladerte heeft een bruine waas van opgedroogde modder. Het reikt tot schouderhoogte. Het is maar moeilijk voor te stellen hoe het er hier heeft uitgezien nog maar enkele weken geleden.

Als gevolg van zware regenval had de provincie Limburg in juli te maken met hoogwater zoals ze dat hier eigenlijk alleen in de winter gewend zijn. Het grote verschil was dat het water nu met veel grotere snelheid steeg. Men werd er door overvallen. De Maas, beken en geultjes traden op diverse plekken buiten hun oevers en richtten schade aan. Straten veranderden in snelstromende rivieren. Woningen werden geëvacueerd en bezittingen vernield.

We voelen ons geen ramptoeristen. Behalve de bruine aanslag en het vuil is er niet veel meer van terug te zien. Het water was relatief snel gezakt. De overlast en schade was hier gelukkig lang niet zo ernstig als in zuidelijk Limburg. Alhoewel er ook hier mensen geëvacueerd moesten worden en er schade geleden is. Maar toch zijn we diep onder de indruk omdat we nu pas beseffen hoe hoog het water ook hier heeft gestaan. De mensen die we spreken zijn er vrij nuchter onder. Ze zijn ongemak door hoogwater nu eenmaal gewend.

Op de website van Waterschap Limburg wordt een verband gelegd met de klimaatverandering. Er staat over te lezen: “periodes van droogte zijn bijna elke zomer een probleem en houden steeds langer aan. Dit heeft zowel gevolgen voor de beschikbaarheid van water als voor de kwaliteit van water. Grote hoeveelheden regen in een korte tijd leiden tot vloedgolven in dalen en tot frequenter en extremer hoogwater in de Maas en de beken. Het risico op wateroverlast in steden, dorpen en laaggelegen landbouwgebieden neemt hierdoor toe.”

De term klimaatontwrichting zou eigenlijk beter passen omdat de mens de veroorzaker ervan is. Sir David Attenborough maakte decennialang films over de natuur op onze planeet maar heeft de wereld in zijn 94-jarige leven zien veranderen. Vorig jaar kwam zijn boek uit: ‘Een leven op onze planeet; een krachtige getuigenis over de impact van de mens op de natuur, en een hoopvolle boodschap voor toekomstige generaties’. In de inleiding schrijft hij over het belang van biodiversiteit. Hoe groter deze is op onze planeet, hoe veiliger al het leven op aarde erdoor in stand gehouden wordt. Maar onder invloed van onze huidige leefwijze gaat ze enorm hard achteruit. We zijn pas laat gaan begrijpen dat wij allemaal geboren zijn in een menselijke wereld die altijd al inherent niet-duurzaam is geweest.

Attenborough doet in zijn boek een beroep op ons allemaal: het is tijd om in actie te komen. In 2016 is door een groep prominente geologen de term ‘antropoceen’ voorgesteld om het tijdperk aan te duiden waarin de mens het karakter van de aarde bepaalt. In gesteenten die nu gevormd worden zullen stukjes plastic, plutonium uit nucleaire activiteiten en wereldwijd de botten van tamme kippen gevonden worden. De geologen stellen voor dit tijdperk in de jaren vijftig van de vorige eeuw te laten ingaan.

Het antropoceen zou weleens een uitzonderlijk korte periode in de geologische geschiedenis kunnen worden als we zo doorgaan. De periode zal dan eindigen met de volledige verdwijning van de menselijke beschaving.

Maar ze kan ook het begin zijn van een tijdperk waarin we leren hoe we mét de natuur kunnen werken in plaats van ertegen. Attenborough geeft aan hoe dat zou kunnen. We kunnen nu nog bepalen welke versie van het antropoceen de werkelijkheid gaat worden. De gevaren die de aarde bedreigen stellen ons voor een enorm grote uitdaging waarin wereldwijd samenwerking gezocht zal moeten gaan worden. Mensen zijn slim maar ook gemakkelijk geneigd tot ruzie maken. Naast intelligentie is er daarom ook veel wijsheid nodig.

De aarde zal zich wel herstellen. Daar heeft ze ons eigenlijk helemaal niet bij nodig. Ze kan heel goed zonder ons, dan draait ze ook rustig verder. Maar wíj hebben helemaal geen keus, de toekomst van de mensheid hangt van onszelf af.

Ons zonnestelsel is ontstaan uit atomen die eerst in andere sterren zaten. Dit sterrenstof heeft alles gevormd wat er in ons zonnestelsel te vinden is. De atomen waaruit onze lichamen bestaan hebben al een paar keer in een andere ster gezeten; uiteindelijk bestaan we dus allemaal uit sterrenstof.

Marieke Schatteleijn is boswachter bij Staatsbosbeheer. Ze studeerde ‘Forest and Nature Conservation’ aan de universiteit van Wageningen. In het boek ‘Natuurzin’ gaat ze op zoek naar antwoorden in de wetenschap en verbindt die kennis met wat ze zelf ervaart als ze buiten is. Ze wil ons laten ontdekken hoe de natuur ons gezonder, gelukkigere en creatiever maakt. Dat doen we vooral door ermee samen te leven en te beseffen dat we er onderdeel van zijn. Een van de hoofdstukken gaat over de duisternis op Terschelling.

Ze schrijft in de inleiding ervan dat dag en nacht het ritme van de aarde bepalen. Alles wat leeft hangt hiermee samen. Alle biologische ritmes op aarde hangen ermee samen. Het ritme van de aarde is als een moederklok die zo al miljarden jaren doordringt tot het allerkleinste leven op aarde. Ook in ons. Maar wij dreigen die balans te verstoren.

We zijn dus ook nog eens tot in onze kern verbonden met het heelal omdat we bestaan uit sterrenstof. In het radioprogramma (en podcast) ‘Onze man in Deventer’ heeft Özcan Akyol een gesprek met Govert Schilling. Hij is wetenschapsjournalist en sterrenkundige. Hij zegt daarin dat het basismateriaal (sterrenstof) overal aanwezig is in het heelal.

Het interesseert het heelal helemaal niets wat wij hier aan het doen zijn, zegt hij. Wij zijn hier maar tijdelijk. De kosmos gaat altijd gewoon door. Daar heerst tijdloosheid. Het intrigeert Govert schilling steeds weer dat wanneer je naar de ruimte kijkt, je oog in oog staat met iets eeuwigs. De kosmos vertelt maar één verhaal. Ze is zeer exact. De wetenschap is nooit klaar om haar te leren kennen. Het houdt ons gaande en nieuwsgierig.

Luc Hessel, de ex-priester waarover ik al eerder schreef, zegt iets vergelijkbaars. Maar bij hem komt het niet voort uit wetenschap maar vanuit een religieus aanvoelen of intuïtie. Zijn woorden vind ik heel interessant als ik die naast die van de andere personen in dit verhaal leg. Hessel zegt namelijk dat ‘de kosmos een zekere wetmatigheid heeft die je intellectueel kunt benaderen’. Hij voelt zich sterk een deel van het geheel waaraan hij zich mag toevertrouwen.

Carel ter Linden spreekt in dat verband van ‘De Essentie’. Hij stelt dat de bijbelse verhalen als een sleutel zijn tot deze Essentie van het bestaan. De essentie is er al. Maar wij doen in ons leven een poging haar meer te gaan ontdekken en begrijpen. In tegenstelling tot elk ander leven op aarde is alleen de mens daartoe in staat.

Vanuit andere wetenschappen (psychologie en bedrijfskunde) is er nog een interessante invalshoek te ontdekken. Voor mijn studie las ik een boek over organisatieontwikkeling van Marcel van Marrewijk. Hij is betrokken in diverse projecten die gericht zijn op transformatie (verandering) van mens, organisatie en maatschappij. Met een bedrijfskundig raamwerk, de Cubrix, laat hij zien dat er overeenkomsten zijn in de ontwikkeling van de drie. Groei van mensen, organisaties en maatschappij voltrekken zich fasegewijs en in stadia die zijn gerangschikt in een logische en chronologische volgorde. In de evolutionaire ontwikkeling zie je stadia terug die je ook in de ontwikkeling van onze hersenen terugziet. De mensheid en maatschappij ondergaan een leerproces net zoals de individuele mens dat doet. Na elke crisis kom je weer een stap verder in de ontwikkeling en kom je weer in een nieuwe fase.

De klimaatcrisis en de coronacrisis zijn er voorbeelden van. De crises dagen ons uit om een ontwikkeling door te maken. Ons bewust te worden van wat er aan de hand is – wat wij anders of beter moeten doen – en er een antwoord op te vinden. Individueel, als maatschappij en als mensheid. Laat de moeilijke vraagstukken maar over aan de mensen die ervoor geleerd hebben. Laten wij ons maar richten op de kleinere.

De klimaatverandering dwingt ons om in te zien dat wij niet goed met het natuurlijke evenwicht op aarde omgaan en dat wij ons gedrag zullen moeten herzien. Wij staan nu voor de opdracht om op zo’n manier te gaan leven dat wij dat ‘ene exacte verhaal’ van het evenwicht op aarde veel beter gaan leren begrijpen. Want alleen dan kunnen wij onderdeel blijven uitmaken van het leven op die aarde.

Wij kunnen als individuen geen grote veranderingen bewerkstelligen. Wel wordt ieder van ons persoonlijk uitgedaagd om in het eigen leven duurzame keuzes te gaan maken en een bijdrage te leveren aan het herstel van de biodiversiteit door de tuinen en balkons in te richten met inheemse bloemen en planten in plaats van deze volledig dicht te laten bestraten. En de insecten kun je beschutting bieden door insectenhotels op te hangen.

Er staat een lange rij fietsers, die hier helemaal niet mee bezig is, opgesteld bij de veerpont die ons over de Maas gaat zetten. Op de pont staat ook een grote groep. Het is vandaag een prachtige dag om buiten te zijn. Veel mensen genieten van deze mooie dag. Verderop zullen wij de Maas opnieuw oversteken. We doen dat vandaag meerdere keren. Aan beide zijden houden wij steeds zicht op de rivier. Zij is vandaag het middelpunt. Voor fietsers en wandelaars van de pelgrimsroute naar Santiago is zij een mooi ijkpunt. Als je de rivier volgt, kom je vanzelf in Frankrijk. Dan ben je al een heel eind op weg in de goede richting.

Met de wind in de rug naderen we het veerpontje Baarlo-Steyl. Een enorme kerk met twee torens staat vanaf de overkant met haar front naar het water toegekeerd. Het is een duidelijk herkenningspunt in de omgeving. We moeten even wachten tot de pont aanlegt. Het blijft leuk om het water op deze manier over te steken. Je staat even stil en kunt ontspannen over het water kijken. Een fijn rustmoment. Telkens weer.

We fietsen door Venlo. We kennen de stad van eerdere bezoeken. Het is leuk om hier weer te zijn. In Venlo-noord staat een oude kleine kapel waar het fietspad scherp naar rechts afbuigt. Het is een kruiskapel naast de Kapel in ’t Genooi. We zetten onze fiets tegen een hek en lopen naar binnen. Er zijn meer mensen aanwezig. Iedereen neemt de stilte respectvol in acht.

Det kepelke wao de minse
altiëd haergaon toch zoë gaer.
Door de waek en ‘s zondaags vind se
Aldiët luuj, beej eder waer.

Det kepelke, wao de vaeskes
vol met veldboeketjes staon,
Wao in kleine roëie glaeskes
Aolievlemkes danse gaon.

Alde menkes op ein stekste,
sloeffe ‘t kepelke door,
tot beej ‘t wiewaterbekske,
Achteraan taege de moor.